سنجش تطبیقی مولفه های حس مکان در عناصر کالبدی مساجد سنتی و معاصر شیراز (موردپژوهی مسجد حاج علی، مسجد مشیرالملک، مسجدالرجا و مسجد دانشگاه)

حس مکان و احساس هویت و تعلق مکانی، از مهم ترین بحران های معماری معاصر است. با توجه به تحولات رخ داده در طراحی مساجد و نوآوری-های پیشنهادی در طرح کالبدی، عناصر و نشانه های این بنا، و نظر به جایگاه ویژه این کاربری در فرهنگ ایرانی – اسلامی، این پژوهش به دنبال کشف نقش عناصر کالبدی آشنای سنتی ساختار مسجد در ارتقای حس مکان و به دنبال آن، ایجاد حس دلبستگی و تعلق به مکان مسجد بوده است.

 ساختار اساسی در تحقیق حاضر بر این دو سوال استوار بوده که مولفه های کالبدی تاثیرگذار در ارتقای حس مکان در مساجد معاصر و سنتی کدامند و تاثیرگذاری آن ها در هر یک از ساختارهای سنتی و معاصر در شهر شیراز به چه صورت است؟

مقاله حاضر بر مبنای بررسی نقش مولفه های کالبدی در خلق حس مکان و ارتقای سطوح آن، با هدف ارایه تصویری مطلوب از نتیجه تقابل تفکرات معاصر و سنتی در طراحی مساجد، نگاشته شده است. دستاورد این پژوهش می تواند در ارایه راهکار جدید طراحی و یا جایگزینی المان های سنتی با نشانه های جدید و موثر در تقویت حس مکان مسجد مورد استفاده قرار گیرد.

 این تحقیق از نوع کیفی - کمی و از لحاظ هدف کاربردی می باشد که اطلاعات مورد نیاز در مرحله اول به صورت کتابخانه ای گردآوری شده و سپس معیارهای به دست آمده توسط پرسشنامه محقق ساخت در معرض ارزش گذاری توسط مخاطبین قرار داده شده اند. برای اثبات فرضیات تحقیق، از آزمون های تحلیل عاملی اکتشافی، میانگین، همبستگی و رگرسیون استفاده شده است. مقادیر بالای 0.7 ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق نشان داد نتایج، قابل استناد و معتبر هستند.

نتایج این پژوهش نشان می دهد که مولفه های کالبدی در ساختار مسجد سنتی و معاصر سطوح مختلف حس مکان را تامین می کنند و تفاوت تنها در اولویت بندی آن هاست. ذکر این نکته ضروری است که با وجود اهمیت انکار ناشدنی عناصر نمادین و کالبدی، وجود این عناصر بدون فعالیت، سطوح بالاتر حس مکان که منجر به حفظ حیات یک مکان می شود را پاسخ نخواهد داد. از طرف دیگر حذف کلی این عناصر هویت ساز نیز، احساس تعلق و دلبستگی را تامین نخواهد کرد. بررسی ضرایب مسیر رگرسیونی به دست آمده، نشان می دهد که غیر از مناره و گنبد، همه مولفه های کالبدی در ساختار مساجد شیراز، دارای تاثیر مستقیم بر حس مکان می باشند. تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم این مولفه ها، در مجموع، در مساجد سنتی، بیشتر از مساجد معاصر می باشد.