شناسایی ترکیبات سازنده اسانس گیاه مرزه تابستانی (Satureja hortensis L.) و تعیین خواص آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی آن

مرزه تابستانی (Satureja hortensis L.) گیاهی معطر از خانواده نعناعیان است که اسانس آن به فراوانی در صنایع غذایی و دارویی استفاده می شود. برای اسانس مرزه اثرات آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ضد درد معرفی شده است. هدف اصلی تحقیق حاضر شناسایی اجزای اسانس سرشاخه های گلدار مرزه تابستانی و بررسی خاصیت آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی آن روی تعدادی از میکروارگانیسم ها شامل باکتری های گرم منفی، گرم مثبت، قارچ های رشته ای و مخمر بود.

در این مطالعه تجربی، استخراج اسانس از سرشاخه های گلدار مرزه تابستانی رشد یافته در مزرعه آموزشی-پژوهشی دانشگاه بوعلی سینا با استفاده از کلونجر به روش تقطیر با آب انجام شد. جداسازی و شناسایی ترکیب های متشکله اسانس با استفاده از دستگاه های کروماتوگرافی گازی و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف سنج جرمی صورت گرفت. فعالیت آنتی اکسیدانی این اسانس با آزمون مهار رادیکالهای آزاد دی فنیل پیکریل هیدرازیل مورد بررسی قرار گرفت و با آنتیاکسیدان سنتزی بوتیل هیدروکسی تولوین (BHT) مقایسه شد. خواص ضدمیکروبی این  اسانس نیز به روش انتشار در آگار (دیسک دیفیوژن) و رقیق سازی در چاهک (میکروبراث دایلوشن) بررسی شد.

مهم ترین ترکیبات موجود در اسانس مرزه تابستانی کارواکرول (10/42%)، تیمول (74/19%) و پارا-سیمن (19/8%) بودند. میزان IC50 اسانس این گیاه 15/0±63/10 میکروگرم بر میلی لیتر تعیین شد، در حالی که این پارامتر برای BHT 09/0±45/9 میکروگرم بر میلی لیتر بود. زی سنجی اسانس مرزه تابستانی نشان داد که این گیاه دارای اثر ضد میکروبی قابل توجهی می باشد و اثر ضد قارچی آن به مراتب قوی تر از اثر ضدباکتریایی آن بود. متوسط قطر هاله عدم رشد در روش انتشار در آگار برای باکتری های گرم مثبت در غلظت 15 میکرولیتر 57/0±05/31 میلی متر، باکتری های گرم منفی 40/0±68/21 میلی متر و برای مخمر و قارچ ها 33/0±76/42 میلی متر حاصل شد. حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی اسانس مرزه تابستانی برای کلیه میکروارگانیسم ها در محدوده 5/0 تا 16 میکرولیتر بر میلی لیتر بود.

بر اساس یافته های این تحقیق اثر ضدمیکروبی اسانس مرزه تابستانی بر مخمر و قارچ ها، باکتری های گرم مثبت (استافیلوکوکوس اوریوس و استافیلوکوکوس اپیدرمایدیس) و باکتری های گرم منفی (شیگلا فلکسنری، سراشیا مارسنس، اشرشیاکلی و کلبسیلا پنومونیه) در مقایسه با آنتی بیوتیک های آمفوتریسین B، وانکومایسین و جنتامایسین بیشتر بود. به این ترتیب اسانس مرزه تابستانی به عنوان یک عامل ضدمیکروب طبیعی و جدید قابل توجه می باشد و می توان انتظار داشت با انجام پژوهش های بیشتر، از آن برای استفاده در صنایع داروسازی و غذایی بهره برد.