بررسی چند ویژگی سبکی گفتمان‌ساز در درّۀ نادره

دره نادره، تالیف میرزامهدیخان استرآبادی کتابی در تاریخ افشاریه است. با توجه به جایگاه ویژه نویسنده در دستگاه نادر، این کتاب مشحون است از اطلاعات ارزشمند و دسته اول در تاریخ دوران مذکور و از این جهت یکی از منابع اصلی پژوهشهای تاریخی مربوط به اواخر دوره صفویه، دوره افشاریه و حتی آغاز دوره زندیه به شمار می آید. موقعیت ویژه نویسنده ایجاب میکرده که افزون بر تصریح به برخی وقایع، پاره ای دیگر از رخدادهای زمانه را تلویحی بیان کند. برای رسیدن توامان به لایه های پنهان متن و ویژگیهای سبکی آن، میتوان از تحلیل گفتمان انتقادی بهره برد؛ کاری که این نوشتار بدان پرداخته است. در این نوشتار با انتخاب پنج ویژگی سبکی خاص این کتاب، یعنی: براعت استهلال ویژه در آغاز هر فصل، واژه پنداری عبارتها و جملات عربی، الگوی ویژه فعل مجهول، تناسب و ایهام تناسب مفرط و توصیفهای طولانی، آنها را با آنچه نورمن فرکلاف، زبانشناس انگلیسی در رویکرد خود به تحلیل گفتمان انتقادی در نظر داشته، تطبیق دادیم. یافته های پژوهش حاکی از آن است که این ویژگیهای سبکی را میتوان در ذیل دسته بندیهای فرکلاف، به عنوان عوامل گفتمانساز متن در نظر گرفت؛ افزون بر آن برخی از ویژگیها نظیر بهره گیری افراطی از تناسب و ایهام تناسب (و به تبع آن: سجع و جناس)، واژه پنداری عبارت و جمله و براعت استهلال، از نکاتی است که در دسته بندیهای فرکلاف جای ندارد و میتوان آنها را نیز در آن دسته بندی گنجاند.