پایه‌های مدنی هویت ایرانی؛ بررسی هویت اجتماعی آفریقایی‌تباران در ایران

پیشین حضور آفریقاییان در ایران (به‌ویژه جنوب ایران) به بیش از دو قرن پیش بازمی‌گردد که برای اولین و در قالب برده از کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس وارد ایران شدند. در طول این دو قرن حضور و به‌واسطه مهاجرت اجباری، فرایند شکل‌گیری یا تغییر هویت آنها با فراز و نشیب‌های فراوانی روبه‌رو بوده است که به‌طور خاص می‌توان در سه مرحله و با عنوان «برده»، «آزاد» و «ایرانی» از آنها نام برد. با وجود این فرازوفرودها و برخلاف تجربه دهشتناک بردگان آفریقایی در بیشتر کشورهای اروپایی و آمریکایی، آفریقایی‌تباران در ایران تجربه نسبتا مسالمت‌آمیزی داشتند. این تجربه که در نوع خود بسیار کم‌نظیر و حایز اهمیت است، متاسفانه کمتر بررسی و تحلیل علمی شده است. تجربه زیست مسالمت‌آمیز میان آفریقایی‌تباران و ایرانیان به ‌اندازه‌ای خوشایند بوده است که بسیاری از آفریقایی‌تباران خود را با افتخار «ایرانی» نامیده و حتی برخی از آنها انتساب یا تعلق خاطر به دیگر هویت‌های نژادی یا قومیتی (مانند آفریقایی، تانزانیایی یا زنگباری) را رد کردند. تحقیق حاضر، با درنظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی حاضر (رقیق شدن محدودیت‌ها و موانع مکانی و زمانی و در نتیجه سهل شدن امکان ارتباط با سرزمین آبا و اجدادی و تاثیرات آن در هویت)، به بررسی میزان تعلق خاطر ایرانیان آفریقایی‌تبار به هویت ملی، قومی و فرهنگی آنها پس از دو قرن حضور در ایران می‌پردازد. بررسی میزان تاثیرگذاری مولفه‌های هویت‌سازی مانند ملیت و تابعیت، دین، فرهنگ و قومیت در این تحقیق مورد تاکید خاص قرار گرفته است.