تاثیر آموزش تاب آوری بر توانمندی روانشناختی پرستاران بخش های مراقبت ویژه

پرستاران در محیط های پرتنش و چالش برانگیزی کار می کنند. این گونه محیط های کاری، سلامت روان آنان را تهدید می کند. از میان پرستاران، آنان که در بخش های مراقبت ویژه بیمارستان شاغل می باشند در مقایسه با سایرین با تنش های شغلی، روانی و فیزیکی بیش تری مواجه هستند. در واقع، این گروه از پرستاران به دلیل شرایط خاص کاری مثل حجم کاری بالا، لزوم پاسخ سریع به موقعیت های اورژانسی، مسئولیت سنگین ناشی از مراقبت از بیمار بدحال، برخورد مکرر با موقعیت های عاطفی و قرار گرفتن در موقعیت های ناخواسته و اجباری برای دادن خبر ناگوار به خانواده بیماران، فشارهای روانی بیش تری را متحمل می شوند و در نهایت، بیم آن می رود که توانمندی روانشناختی آنان به مخاطره افتد. این در حالی است که برخورداری از توانمندی روان شناختی برای پرستاران باعث افزایش اعتماد و تعهد سازمانی شده و مواردی مانند رضایت شغلی، بهره وری، مشارکت در تصمیم گیری، ارایه مراقبت با کیفیت، رضایت بیماران، خودکفایی، احساس استقلال، اعتماد به نفس، مسئولیت پذیری، کنترل کار و نهایتا اثربخشی سازمان و کاهش تنش شغلی را برای پرستاران به ارمغان می آورد. بر این اساس، به نظر می رسد که پرستاران شاغل در بیمارستان به ویژه آن ها که در بخش های مراقبت ویژه انجام وظیفه می نمایند، نیازمند ارتقای توانمندی روانشناختی خود باشند. در این میان، یکی از عواملی که با توانمندی روانشناختی پرستاران ارتباط دارد، تاب آوری است. تاب آوری، ضمن آن که منجر به عملکرد حرفه ای بهتر برای پرستاران می شود، یکی از ویژگی هایی است که به آنان در سازگاری با استرس های محیط کارشان نیز کمک می کند و به این ترتیب، سلامت کاری آنان را نیز ارتقاء می دهد. باید اذعان نمود که پرستاران قرن حاضر به منظور رویارویی با مشکلات حرفه ای و تامین سلامت روانی، ضروری است که به طور ماهرانه ای تاب آوری خود را توسعه دهند زیرا تاب آوری به طور بالقوه به آنان کمک می کند تا بر تجارب منفی خود غلبه کنند و این تجارب را به تجارب مثبت برای خود تبدیل کنند. بنابراین می توان به پرستارانی که در معرض تنش های روانی بالا می باشند، آموزش داد که به توانایی خود برای غلبه بر این فشارها اعتماد کنند و بدین ترتیب، احساس ارزشمندی خود را تقویت کنند. از نگاهی ژرف تر، دانش حاصل از تاب آوری، کلیدی برای توسعه حرفه ای در پرستاری است. با توجه به اهمیت مطالب ذکر شده و اهمیت موضوع، برخورداری از مهارت تاب آوری برای پرستاران به طور فزاینده ای، اهمیت یافته است زیرا تاب آوری با بهره گیری از یک رویکرد پیشگیرانه منجر به ارتقای سلامت روانی آنان می گردد. در این راستا، به نظر می رسد که آموزش تاب آوری، بتواند توانمندی روانشناختی پرستاران را نیز بهبود بخشد. بر اساس مطالب ذکر شده، هدف این مطالعه، تعیین تاثیر آموزش تاب آوری بر توانمندی روانشناختی پرستاران شاغل در بخش های مراقبت ویژه بود.

در این مطالعه نیمه تجربی که در نیمه اول سال 1398 انجام شد، 96 نفر از پرستاران شاغل در بخش های مراقبت ویژه مراکز آموزشی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران به روش نمونه گیری در دسترس، شرکت نمودند. پرستاران به شیوه غیرتصادفی در دو گروه آزمون و کنترل هر یک 48 نفر قرار گرفتند. اطلاعات با استفاده از فرم مشخصات فردی جهت سنجش متغیرهای جنسیت، سن، وضعیت اقتصادی، وضعیت تاهل، وضعیت استخدامی، سابقه کار و نوع شیفت و ابزار توانمندی روانشناختی (مشتمل بر ابعاد احساس شایستگی، استقلال، تاثیرگذاری و معنی داری) گردآوری شد. روایی ابزار با استفاده از روش روایی محتوا بررسی شد و پایایی آن با بهره گیری از ضریب آلفای کرونباخ برابر 84/0، به دست آمد. ابتدا از هر دو گروه، پیش آزمون گرفته شد. برنامه آموزشی در خصوص تاب آوری توسط پزوهشگر با تکیه بر مفاهیمی مانند خوش بینی، همدلی، شوخ طبعی، حل مساله، مقابله با استرس، خودکارآمدی، کفایت اجتماعی، مدیریت هیجان و معنویت، تهیه شد. این برنامه طی کارگاه دو روزه، هر روز چهار ساعت برای گروه آزمون برگزار گردید. در هر جلسه، ارایه محتوا به شیوه سخنرانی همراه با پرسش و پاسخ، بحث گروهی و پخش اسلاید برای پرستاران بود. به علاوه، به پرستاران تمریناتی برای ارتقای تاب آوری داده می شد و بازخوردهای آنان در طول هر جلسه ارزیابی می شد. گروه کنترل برنامه ای دریافت نکردند. یک ماه پس از اتمام مداخله، از هر دو گروه پس آزمون گرفته شد. افزون بر آن، پس از اجرای پس آزمون برای هر دو گروه، محتوای آموزشی تاب آوری به صورت الکترونیک در اختیار پرستاران گروه کنترل نیز قرار گرفت. این مطالعه مستخرج از طرح پژوهشی مصوب در دانشگاه علوم پزشکی ایران می باشد. در طول فرآیند پژوهش، سیاست های اخلاقی دانشگاه از جمله اخذ رضایت آگاهانه از پرستاران و آزاد بودن آنان جهت شرکت در مطالعه، رعایت گردید. داده ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (آزمون های کای دو، دقیق فیشر، تی مستقل، تی زوجی، و تحلیل کوواریانس) تحت نرم افزار SPSS نسخه 16 تجزیه و تحلیل شدند.

در مرحله پیش آزمون بین نمرات توانمندی روانشناختی و تمام ابعاد آن به غیر از بعد معنی داری اختلاف معنی داری وجود داشت (05/0>P). در مرحله پس آزمون پس از کنترل اثر مخدوشگر، نمرات توانمندی روانشناختی و ابعاد آن در گروه آزمون به صورت معنی داری از گروه کنترل بیش تر بود (001/0>P). در گروه آزمون نمرات بعد از آزمون به صورت معنی داری بیش تر از قبل از آن بود (001/0>P) در صورتی که در گروه کنترل نمرات به صورت معنی داری کاهش یافته بود (001/0>P). هم چنین، تغییرات نمرات توانمندی روان شناختی و ابعاد آن در گروه آزمون به صورت معنی داری از گروه کنترل بیش تر بود (001/0>P).

نتایج مطالعه حاضر بیان داشت که آموزش تاب آوری منجر به بهبود توانمندی روانشناختی کلی پرستاران شاغل در بخش های مراقبت ویژه و ابعاد چهارگانه آن مشتمل بر احساس شایستگی، استقلال، تاثیرگذاری و معنی داری، گردیده است. بنابراین، با توجه به این که پرستاری از جمله حرفه هایی است که اشتغال به آن، افراد را مستعد تهدید توانمندی روانشناختی می نماید؛ کاربرد برنامه های آموزشی با مضمون تاب آوری که ضمن کم هزینه بودن، در دسترس و با قابلیت اجرایی بالا نیز هستند به منظور ارتقای توانمندی روانشناختی کارکنان پرستاری به طور کلی و به طور خاص، پرستاران شاغل در بخش های مراقبت ویژه، باید مدنظر مدیران پرستاری قرار گیرد.