نقش سیاست ورزی در تغییر و تعدیل اندیشه های سیاسی خوارج بنی مدرار و بنی رستم

جریان خوارج که در نیمه نخست قرن اول هجری روی کار آمد، پس از سرکوب در شهرهای مرکزی خلافت، به سرزمین های دوردست و حاشیه ای جهان اسلام چون شمال افریقا روانه شد. خوارج که بعدها دولت صفری مذهب بنی مدرار (296140ق) و دولت اباضی مذهب بنی رستم (296144ق) را در شمال افریقا تشکیل دادند، در آغاز به منظور جلب حمایت بربرها، به نشر آرا و اندیشه های انقلابی خود پرداختند؛ زیرا این اندیشه ها با خواست بربرها مبنی بر شورش علیه دستگاه خلافت اسلامی سازگار بود؛ اما با گذشت زمان، این اندیشه ها صورت انقلابی اولیه خود را از دست داد و در برخورد با دستگاه خلافت عباسی و عاملان حکومتی آنان، به حالتی دوستانه و متعادل درآمد. این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از ابزار مطالعه کتابخانه ای، به دنبال تبیین چرایی دگرگونی اندیشه های سیاسی اولیه خوارج شمال افریقا است. یافته های پژوهش نشان می دهد که خوارج پس از ورود به عرصه سیاست و سیاست ورزی و با قرار گرفتن در فضای سیاسی جدید و ظهور رقیبان جدیدی چون ادارسه و فاطمیان، متاثر از ملزومات عمل گرایانه، به تغییر و تعدیل نگرش و اندیشه های اولیه خود پرداختند.