کمیسیون تطبیق حوالجات (حواله جات): شکل گیری و انحلال(1293-1300ش)

شناسایی ضرورت تشکیل و عوامل ناکارآمدی کمیسیون تطبیق حوالجات به عنوان یکی از سازوکارهای نظارت بر مالیه کشور. روش/ رویکرد پژوهش: داده ها از اسناد وزارت امور اقتصادی و دارایی موجود در آرشیو ملی ایران و مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی گردآمده است. یافته ها و نتیجه گیری: فساد فراگیر در تشکیلات مالیه باعث شد مجلس و دولت مردان، پس از مشروطه به فکر ایجاد سازوکار نظارتی بر نظام مالی کشور بیفتند. کمیسیون تطبیق حواله جات در اواخر سال 1293ش پس از دو تجربه ناموفق دیوان محاسبات و کمیسیون نظارت و تفتیش مالیه، با هدف تطبیق حواله جات با بودجه و حسابرسی وزارت خانه ها و اداره های دولتی تشکیل شد. ازآنجاکه پیش از مشروطه نبود نظارت بر درآمدها و هزینه ها، حکومت قاجار را با بحران فراگیر مواجه کرده بود و باعث اتلاف بخش زیادی از منابع مالی شده بود، این کمیسیون با استقلال و اختیارات ویژه وظیفه داشت با نظارت و بررسی همه جانبه مانع از پرداخت خارج از بودجه و مصوبات دولت شود. اشغال بخش های مهمی از کشور توسط نیروهای نظامی روسیه، عثمانی، و بریتانیا در جنگ جهانی اول، جزیی نگری و نادیده گرفتن پرونده های کلان، بی توجهی دستگاه های دولتی، بی تناسبی کارها با توان اعضای کمیسیون باعث شکست کمیسیون در اجرای ماموریت و انحلال آن در 1300ش شد و کمیسیون مخارج جای آن را گرفت.