دیوان و ویژگیهای سبکی ملاقاسم مشهدی (دیوانه)

ملامحمدقاسم مشهدی، معروف به دیوانه، شاعر اوایل سده یازدهم، حلقه واسطه مفقود، میان صایب تبریزی، استاد مستقیم او، و بیدل دهلوی، شاگرد مکتب اوست. دیوان ملاقاسم که اخیرا تصحیح و منتشر شده، حاوی سه هزار بیت، شامل پنج دفتر است: خانه سخن(غزلیات)؛ سلسله شعله(غزل واره ها)؛ بال نگاه(رباعیات)؛ شاگرد خاموشی(دوبیتی ها)؛ ناوک آه(مفردات). مساله اصلی این پژوهش، تعیین ویژگی های سبکی قاسم مشهدی، مبتنی بر نظریات سبک شناسی مدرن، بویژه، آرای کارل فوسلر، محقق و زبان شناس معاصر آلمانی است. نزد فوسلر بررسی کاربرد زبان در ادبیات باید با در نظر داشتن همه خصوصیات زبان صورت بپذیرد. از این رو دامنه بررسی ها در سبک شناسی بسیار گسترده تر از آن چیزی خواهد بود که شکل گرایان معرفی می کردند. مطالعه سبک قاسم از منظر آرای فوسلر علاوه بر آن که جزییات دقیق تری از سبک دوره او را نشان می دهد، موجب معرفی شاعری است که پیونددهنده دو نسل از شاعران سبک هندی است. قاسم از جمله شاعرانی است که ظرفیت های بالقوه سبک هندی را بخوبی درک کرده و از ابزارهایی که این سبک در اختیار شاعر قرار می دهد، به نیکی استفاده کرده است. او بدون آن که در دام صنعت زدگی بیفتد، از موسیقی لفظی و معنوی بهره فراوان برده و تصویرسازی های او بدیع و استوار است. عشق در شعر قاسم بیشتر جنبه زمینی دارد و در اثنای سرایش شعر، به نقد خویشتن از مناظر روحی و جسمی علاقه نشان داده است.