مردم: «فرا معیار درونی» موفقیت طرح‏ها (مرور سه دهه و نیم طرح‏های شهری تهران از دهه 1360 شمسی)

مفاهیمی مانند هدف، موفقیت، روش، معیار، دیدگاه‏ مخاطب، زمینه فرهنگی، مقیاس و نوع طرح، از مواردی است که نقد و ارزیابی کیفیت طرح‏های‏ شهری را پیچیده‏‏ ساخته ‏است. پرسش این مقاله یافتن مهم ترین معیارهای بیرونی یا درونی موفقیت طرح‏های‏ شهری اجرا‏شد‏‏‏‏‏ه در تهران طی 35 سال از دهه 1360 است. بنابراین، روش دلفی جهت کسب اجماع خبرگان شهری به کاررفته است. برای این منظور از اجماع چهل نفر از متخصصان شهری در زمینه ‏های طراحی ‏شهری‏‏‏، برنامه ‏ریزی، مدیریت، معماری و جامعه ‏شناسی بهره‏ گرفته ‏شده ‏است. این مقاله با روش اجماع نظر خبرگان و رویکرد نقد نوین برآمده از «نظریه نقد»، به‏‏ دنبال این پرسش است که به اعتبار این اتفاق‏نظر معیار اصلی موفقیت این طرح‏ها چه بوده‏است؟ هر‏‏‏‏‏‏‏چند در خصوص شکست طرح‏های ‏شهری به‏ ویژه در تهران اتفاق‏نظری مشترک هست، اما گزارش بی‏ طرف در خصوص متخصصان هم‏رایی در معیارهای طرح‏های شایسته و موفق کمتر تهیه ‏شده ‏است. آگاهی از چنین موضوعی می‏تواند علاوه بر معرفی، ایجاد انگیزه، تشویق و ترسیم نگرش مثبت یا تدوین چشم‏انداز تقریبی از کارنامه فعالان شهری در چند دهه اخیر، سبب روشن‏تر شدن و هدایت تصمیم ‏های آتی با توجه به معیارهای ‏موفقیت شود. این امر همچنین می‏تواند منجر به بررسی روش‏های ارزیابی کیفی طرح‏های‏ شهری شود. از نتایج به دست ‏آمده این است که فرض معیار ثابت برای ارزیابی آثار صحیح نبوده و ارزیابی امری پویاست. درعین‏حال، معیارهای «فرآیندگرا»، «فرآورده ‏گرا»، «بیرونی» و «درونی» تمیز داده و روشن‏ شده ‏است که «خواست و مشارکت مردم» در طرح‏ها معیار اصلی است که بیش از هر‏‏‏‏‏‏‏ عامل دیگر سبب پیروزی طرح خواهد شد. بعد این معیار، «جنبه‏های مدیریتی و فنی» و سپس «کیفیت اثر طراحی» سبب موفقیت طرح می‏شود. معیار مردمی در سایر معیارها نیز نهفته است و بنابراین فرامعیار درونی موفقیت طرح‏هاست، گرچه در طرح‏های شهری تهران، بیرون از فرآیند ‏طراحی مانده‏است.