بررسی نوع و میزان بهره برداری از جنگل و نقش آن بر معیشت جنگل نشینان جاجی آریوب (استان پکتیا- افغانستان)

جوامع جنگل نشین در کشورهای جهان سوم به دلایل متعددی از قبیل محدودیتهای منابع محیطی، درآمد پایین و محدودیت فرصت های شغلی، دچار چالش هایی در بحث معیشت شده اند. لذا محصولات چوبی و غیرچوبی جنگل ضمن به وجود آوردن فرصتی برای خود مصرفی، منبعی برای درآمدزایی در بین ساکنان محلی شده است. در همین راستا تحقیق حاضر به دنبال شناخت نوع و میزان بهره برداری از محصولات جنگلی و همچنین رابطه آن بر معیشت جوامع محلی در جنگل های جاجی آریوب از استان پکتیای کشور افغانستان صورت گرفته است.

تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده که به صورت پیمایشی در جنگل های جاجی آریوب استان پکتیا در کشور افغانستان انجام شد. 1404 نفر از سرپرستان خانوار در 14 روستا جامعه آماری این تحقیق را تشکیل داده که 303 نفر از آنان بر اساس جدول کرجسی مورگان انتخاب شدند. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامه محقق ساخته ای بود که 20 گویه مربوط به نوع استفاده از محصولات جنگلی در پنج بخش مصارف سوختی با 4 گویه، مصارف ساخت و ساز با 3 گویه، مصارف خوراکی و تغذیه ای با 7 گویه، مصارف دارویی با 2 گویه و مصارف تفریحی و تفرجی با 4 گویه بود. سطح معیشت جوامع محلی در سه بعد اشتغال و درآمد با 12 گویه، تغذیه و بهداشت با 5 گویه و حمایتی و مسکن با 6 گویه، مورد بررسی قرار گرفت. به منظور تعیین روایی محتوایی پرسشنامه از نظرات تخصصی کارشناسان و جهت برآورد پایایی آن نیز از مقادیر محاسبه شده ضریب آلفای کرونباخ بهره گرفته شد. پس از جمع آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل با استفاده از نرم افزار SPSS21 در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی انجام شد.

یافته ها نشان داد، مصارف سوختی با میانگین 94/3 و مصارف تفریحی و تفرجی با میانگین 57/2 از 5، به ترتیب بیشترین و کمترین میزان استفاده را در بین جوامع محلی جنگل نشین داشته است. معیشت خانوارهای روستایی در ابعاد سه گانه تغذیه و بهداشت، حمایتی و مسکن، اشتغال و درآمد در حد متوسط (حدود 3 از 5) به استفاده از فرآورده های چوبی و غیرچوبی جنگل وابسته است. نتایج حاکی از آن است که، بین میزان استفاده از منابع جنگلی با معیشت کلی جوامع محلی در سطح 99 درصد اطمینان همبستگی مثبت و معنی دار وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد، بین متغیرهای سن پاسخگویان و تعداد اعضای خانوار با میزان استفاده آن ها از محصولات جنگلی به ترتیب با ضرایب همبستگی 163/0 و 148/0، در سطح 99 درصد اطمینان رابطه مثبت و معنی داری و با سطح تحصیلات رابطه منفی و معنی دار وجود دارد.

جوامع محلی ساکن در داخل یا حاشیه جنگل محدوده شهرستان جاجی آریوب استان پکتیا افغانستان با توجه به محدویتهای محیطی (شرایط سخت عرصه ای)، ویژگیهای فردی (سن، عایله مندی، سواد، سبک زندگی)، فقدان امکانات رفاهی (سوخت فسیلی، مصالح ساختمانی)، کمبود فرصتهای شغلی و درآمد وابستگی نسبتا زیادی به منابع جنگلی (فرآورده های چوبی و غیرچوبی) جهت رفع معیشتهای تغذیه ای و بهداشتی، حمایتی و مسکن، و اشتغال و درآمد دارند. لذا معیشت کلی مردم محلی تا حدود زیادی به بهره برداری از منابع و محصولات جنگل گره خورده است. جهت کاهش وابستگی معیشت جوامع محلی به منابع جنگلی و حفظ پایداری جنگلهای با ارزش شهرستان جاجی آریوب، لازم است ارگانهای مسیول استانی و کشوری با همکاری سازمانهای بین المللی برنامه های توسعه عمرانی و اجرای جنگلداری مشارکتی را جهت تامین انرژی های نو (خورشیدی، بادی و فسیلی)، آموزش و توانمند سازی مردم محلی در بهبود کسب و کار و تنوع اشتغال، تولیدات و درآمد، توسعه بازارهای محلی و منطقه ای برنامه ریزی و اجرا نمایند.