تعیین میزان اثر گذاری ویژگی های خاک بر رواناب و رسوب در سطح زیررده با استفاده از تحلیل مولفه های اصلی (مطالعه موردی: دشت اردبیل)

شناخت عوامل و فرآیندهای موثر بر فرسایش و رسوب خاک در یک منطقه، در ارایه راهکارهای مناسب برای حفاظت خاک ضروری می باشد. در این پژوهش، تاثیر ویژگی های خاک بر میزان رواناب و رسوب با استفاده از دستگاه شبیه ساز باران در سطح زیر رده، در دشت اردبیل بررسی گردید و برای بیان تاثیر ویژگی های خاک، از تجزیه و تحلیل مولفه های اصلی (PCA) استفاده شد. 77 نمونه خاک سطحی با روش شبکه های منظم (3500×3500 متر) تهیه گردید و برخی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک (بافت، رطوبت اشباع، کربن آلی، هدایت الکتریکی، اسیدیته، نیتروژن کل و پتاسیم) در آزمایشگاه اندازه گیری شد. علاوه بر آن، درصد پوشش گیاهی در نقاط نمونه برداری نیز از طریق پلات اندازه گیری شد. نمونه برداری رواناب و رسوب با استفاده از دستگاه شبیه ساز باران (با شدت 9/23 میلی متر بر ساعت و مدت 10 دقیقه) در 40 نقطه اجرا و نمونه های رواناب و رسوب برداشت و به آزمایشگاه منتقل شد. نیم رخ های شاهد خاک تا سطح زیر رده با استفاده از سیستم جامع آمریکایی تشریح شدند. نتایج تحلیل مولفه های اصلی (PCA) نشان داد نه عامل از 13 عامل بررسی شده در سه مولفه اصلی قرار گرفته که در مجموع 01/57 درصد از تغییرات میزان رسوب را توجیه می کنند. بر طبق نتایج، بیش ترین میزان رواناب (8/4 لیتر بر متر مربع) و رسوب (58 گرم بر متر مربع) در زیررده Psamments اندازه گیری شد. میزان کم کربن آلی در این زیر رده (78/0 درصد)، موجب کاهش نفوذ پذیری خاک و افزایش حجم رواناب تولیدی می گردد. همچنین کم ترین میزان رواناب (4/2 لیتر بر متر مربع) و رسوب (84/21 گرم بر متر مربع) در زیر رده Xeralfs مشاهده شد که در آن میزان کربن آلی (21/3 درصد) و پایداری خاکدانه ها (59/6 درصد) زیاد بوده و به بتع آن، نفوذ پذیری خاک افزایش و تلفات خاک کاهش پیدا می کند.