سیری در دگرگونیهای مضامین عرفانی در تفاسیر قرآن با تکیه بر تفسیر خواجه عبدالله انصاری و صفی علیشاه

از نخستین سده‌ های اسلامی عرفان بعنوان یکی از ارکان معرفت، در کردار و نوشتار بسیاری از فرهیختگان مسلمان راه یافت. مفسران قرآن کریم از جمله کسانی بودند که از این دریای معرفت در تفسیر آیات قرآن بهره گرفتند. در این مقاله به سیر دگرگونیهای مضامین عرفانی در تفاسیر قرآن خواجه عبدالله انصاری و صفی علیشاه، که به دو دوره مختلف عرفان تعلق دارند، پرداخته شده است. بررسیها نشان میدهد که خواجه عبدالله انصاری عارف قرن پنجم هجری در نثر مسجع خویش و در قالب مناجات، علاوه بر طرح مضامین عرفانی و سیر و سلوک عملی، به مسایل اخلاقی و تعلیمی نیز اشاره ای دارد. صفی علیشاه عارف قرن سیزدهم خود تفسیری منظوم از قرآن نگاشته و در آن مضامین عرفانی را در قالب سیر و سلوک عملی بیان کرده است؛ وی در روش تفسیر عرفانی خویش به تفسیر کشف الاسرار میبدی نظر داشته است. گاهی نیز این مضامین رنگ فلسفی به خود میگیرد؛ بگونه‌ای که آمیخته شدن حکمت و عرفان و نزدیک شدن عقل و دل را در این تفسیر میتوان بخوبی مشاهده کرد.