نقش «سرمایه اجتماعی» و «هویت اجتماعی» بهره برداران در مدیریت طرح های ساماندهی و تعیین حریم و بستر رودخانه ها نمونه پژوهش: رودخانه سیمره

«سرمایه اجتماعی» و «هویت اجتماعی» ازجمله اصلی ترین عوامل تداوم زندگی اجتماعی محسوب می شوند. سرمایه اجتماعی با تسهیل فرایند همکاری افراد برای دستیابی به اهداف مشترک، باعث صرفه جویی بیشتر در هزینه ها و زمان مصرف شده خواهد شد. هویت اجتماعی، ادراک نسبتا پایدار فرد از کیستی اجتماعی خود از راه شباهت هایش با دیگران است. این ادراک طی فرایندهای اجتماعی و تعامل با سایر افراد و گروه های اجتماعی شکل می گیرد و موجب به‎وجودآمدن احساس همانند دیگران بودن در گروه، طبقه و جامعه در فرد می شود. حفاظت از رودخانه ها به مثابه سرمایه ای ملی و یکی از منابع مهم آبی کشور درزمینه های کشاورزی، اقتصادی، صنعتی، ترابری، بهداشتی، شرب و تفریحی، یک ضرورت است؛ اما متاسفانه تاکنون پژوهش های اقتصادی و اجتماعی زیادی در این زمینه انجام نشده است. با توجه به اینکه هر نوع دخل و تصرف در رودخانه اعم از کمی و کیفی بازتاب های مختلفی را در پی دارد و چنانچه تغییرات ایجادشده به منظور قانونمندی آب و بستر رودخانه نباشد در اثر گذشت زمان مقابله پرخسارت و پرهزینه ای را می طلبد، لازم است همه طرح های ساماندهی رودخانه و حریم و بستر مبتنی بر پایه ای علمی و درست ارایه شود. این پژوهش از نوع کاربردی و ازنظر روش شناسی، توصیفی تحلیلی برمبنای شیوه پیمایشی با استفاده از روش تحلیل عاملی است. جامعه آماری پژوهش، همه بهره برداران حاشیه رودخانه سیمره حدفاصل سد سیمره تا پل گاومیشان واقع در استان ایلام و لرستان (درمجموع 2889 بهره‎بردار) و حجم نمونه، 202 نفر است. شاخص های استفاده شده برای سنجش متغیرهای اصلی این پژوهش در سرمایه اجتماعی شامل انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، احساس امنیت اجتماعی، بینش اجتماعی و در هویت اجتماعی شامل هویت ملی، هویت دینی، هویت قومی، هویت خانوادگی و هویت گروهی بوده است. یافته های پژوهش حاکی از پایین ‎بودن سطح سرمایه اجتماعی پاسخگویان است؛ به طوری که ازنظر سرمایه اجتماعی 45درصد بهره برداران حاشیه رودخانه سیمره در سطح پایین قرار دارند؛ همچنین پاسخگویان ازنظر هویت اجتماعی در سطح بالایی قرار دارند؛ به طوری که میانگین این شاخص 5/4 است. هویت اجتماعی 1/99درصد پاسخگویان در سطح بالاست. با توجه به پایین بودن سطح سرمایه اجتماعی، سایر سرمایه ها اثربخش نبوده است؛ بنابراین توسعه جامعه با مشکلات جدی مواجه خواهد شد؛ بر این اساس در محدوده پژوهش به علت پایین بودن سطح سرمایه اجتماعی، اجرای پروژه های رودخانه ای با کاهش تعهدات، استفاده بهینه نداشتن از ظرفیت بالقوه بهره برداران، نبود ضمانت های اجرایی موثر و عدم انطباق پذیری بهره برداران همراه خواهد شد. میزان انسجام اجتماعی به مثابه یکی دیگر از مولفه های تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی در این پژوهش مدنظر قرار گرفته است. جامعه آماری پژوهش از انسجام اجتماعی متوسطی برخوردار است. یافته به دست آمده به نتیجه پژوهش های سایر پژوهشگران نزدیک است؛ همچنین میانگین اعتماد اجتماعی پاسخگویان متوسط است. یافته های پژوهش نشان می دهد میزان اعتماد اجتماعی 7/22درصد بهره برداران حاشیه رودخانه سیمره کم، 6/61درصد متوسط و 6/15درصد زیاد است. در مقاله حاضر برای نخستین بار نقش «سرمایه اجتماعی» و «هویت اجتماعی» بهره برداران در مدیریت طرح های ساماندهی و تعیین حریم و بستر رودخانه ها سنجیده و ارزیابی شده است.