یادداشت

«قل اللهم مالک الملک توتی الملک من تشاء و تنزع الملک ممن تشاء و تعز من تشاء وتذل من تشاء بیدک الخیر انک علی کل شیء قدیر» (آل عمران/ 26). مدتی است دنیا درگیر ویروس جدیدی شده که ظهور این مهمان ناخوانده، تاثیر زیادی بر تمام جنبه های زندگی شخصی و اجتماعی بشر گذاشته است و نهادهادی اجتماعی، روابط فردی، نهادهای اقتصادی، آموزشی، سیاسی و... را تحت تاثیر قرار داده است. از جمله این نهادها، میتوان به آموزش و پرورش اشاره کرد که ابتلای این ویروس جهانی، شکلهای جدیدی از تعلیم و تربیت، یادگیری و یاددهی و نتایج آن را بوجود آورده است. آنچه قابل انکار نیست تاثیر حضور فیزیکی و رابطه رو در رو در تاثیر بهینه آموزش است. انسان، موجودی اجتماعی است و اگر دانش آموزان با معلم همزیستی نداشته باشند و روابط اجتماعی را یاد نگیرند عواقب نامناسبی بدنبال خواهد داشت؛ چراکه حضور در محضر استاد، رابطه یی عاطفی و معنوی ایجاد میکند که هیچگاه ارتباطات مجازی قادر به توسعه آن نیستند. رشد علمی در تعامل استاد و متربی در کلاس، متقن تر است و تاثیرات تربیتی در جمع کلاس با حضور همشاگردیها و اساتید، بصورت عینی قویتر خواهد بود و رشد خودباوری در محیطهای واقعی تقویت خواهد شد. افزون بر این، بسیاری از آموزشهای گروهی منسوخ شده و واحدهای عملی دانشجویان و دانش آموزان غیرممکن میگردد...؛ عدم حضور واقعی در کلاسهای مجازی، رعایت اخلاقیات را هم میتواند کمرنگ کند و تاثیر بازدارنده یی در رشد اخلاق و قانون گرایی دانش پژوهان داشته باشد. عادت به پرسه زنی مجازی در فضای جدید و اتلاف انرژی و وقت در این فضا، در صورت عدم مدیریت بهینه، نقصان خردورزی را بدنبال خواهد داشت. روزمرگی باعث تنهایی شده و تنهایی مستمر بصورت عادت بشری نهادینه میشود و این تنهایی عادی شده، خودآگاه سازی فرد را از میان خواهد برد. بی اعتنایی به روابط واقعی و رودرو مثل عیادت بیمار، صله رحم، استقبال و مشایعت مسافر، تبریک و تسلیت به دیگران و... به ارسال چند پیام فروکاسته شده، به مرور تاثیرات مثبت خود را از دست خواهد داد. اما سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که: اگر شرایط بیماری و همه گیری آن مدتها ادامه داشته باشد، چه راهکاری میتواند برای اجرای بهتر تعلیم و تربیت پیشنهاد شود؟ چگونه میتوان مطمین بود که «خلاقیت» در متربیان کمتر نشود؟ رابطه معلم و شاگرد و حضور در کلاس درس چگونه تعریف خواهد شد؟ آیا تعلیم و تربیت وابسته به زمان و مکان است یا ورای اینهاست؟ تاثیر آموزش مجازی بر انواع سطوح تفکر دانش آموزان چگونه است؟ آیا میتوان در این آموزشها، تاثیر حواس پنجگانه را پررنگتر کرد؟ آیا در سالهای اخیر در فیلمهای سینمایی به این رویا پرداخته نشده است؟ همه اینها سوالاتی است که ذهن اندیشمندان حوزه تعلیم و تربیت را به خود مشغول داشته است. استادی میگفت: در فضای مجازی حجم مطالب بیشتری را به دانشجویانم ارایه کردم! آیا ارتقای حجم مطالب و محتوا میتواند سایر نقایص کلاسهای مجازی را پوشش دهد و توجیه بهتری برای وضعیت کنونی باشد؟ بی شک نظام تعلیم و تربیت، بر اساس مبانی روشن و محکم مکتب اسلام، شرایط و موقعیتهایی خاصی را مورد مداقه و توجه قرار داده است بنوعی که میتوان گفت تعلیم و تربیت اسلامی، فرازمان و فرامکان به هدایت و رهنمود متربیان میپردازد. مبانی، اصول و اهداف در این مکتب تربیتی، ثابت بوده، روش ها متغیرند و بنا به شرایط جامعه، تسهیل میگردند. بنابرین پیشنهاد میشود:1. زیرساختهای روش های غیرحضوری را اصلاح، ترمیم، فراهم و پیش بینی کنیم. 2. آموزشهای لازم به اولیا، مربیان و دانش آموزان درباره نحوه کارکرد در روش جدید و پیشگیری از آسیبهای احتمالی ارایه شود. 3. نظارت و کنترل مرحله به مرحله بمنظور اطلاع از نقایص و محدودیتها اعمال گردد. 4. اولیا نسبت به عدم وابستگی صرف فرزندان به فضای مجازی آگاه باشند. 5. ارتباطات غیرحضوری مستمر میان مربیان و متربیان تعریف و برقرار شود. 6. طرح تعلیم و تربیت کرونایی (مدیریت بحران همه گیر) تدوین گردد. 7. همانطور که ملت ایران توانسته است تاکنون از همه تهدیدها، فرصت بسازد و همواره سختیهای دنیا (الدنیا مدرسه) معلم خلاقی برای مردم ایران زمین بوده است، چه خوب است که این بار نیز از این فرصت بظاهر تهدید، برای ارتقای دانش و ادب بصورتی جدید نهایت استفاده را برده و طرحی نو دراندازیم؛ حتی اگر لشگر غمها به ما حمله کرده باشند که آن را که نوح کشتیبان است، چه غم از طوفان!...؛ «ان مع العسر یسرا» (شرح/ 6).