الماس مونث: رویکردی پسافمنیستی به تجلی زنان در نقش سیاه در دوران پس از انقلاب اسلامی

در تاریخ نمایش سنتی ایران، به ویژه سیاه‏بازی، کنشگری و حضور زنان در این عرصه فرهنگی هنری در بسیاری از وجوه کم‏رنگ و گهگاه کاملا محو بوده است. همچنین به دلیل عدم ثبت وقایع نمایش سنتی، اسناد زیادی در این رابطه وجود ندارد. با وجود این، یکی از جنبه‏ های مهم کنشگری زنان در دهه‏ های اخیر در زمینه نمایش‏های سنتی، به خصوص در سیاه‏ بازی رخ داده است. این فعالیت‏ها به خلق شخصیت الماس (سیاه) مونث بین زنان ایرانی منجر شده که تا پیش از انقلاب اسلامی وجود نداشته است. این مقاله به حضور زنان در این گونه نمایشی و بازی در نقش الماس می‏پردازد و جنبه ‏های اجتماعی حاصل از این رویداد را در حوزه نظری، بر اساس آرای فمنیسم پست‏ مدرن با تاکید بر مفهوم «دیگری» و نیز بر اساس نظریات جودیت باتلر با محوریت «هویت جنسیتی» و «مخالف ‏پوشی» بررسی می‏کند. تلاش بر این است بدانیم چرا زنان تا پیش ‏از این در نمایش‏های سنتی ایرانی حضور نداشته ‏اند و با حضور خود چگونه یک گفتمان زنانه را شکل داده‏اند. به منظور بررسی جزییات شکل‏گیری شخصیت الماس مونث، از گزیده‏ای از متون نمایشی و اجراها هم استفاده شده است. مقاله نشان می‏دهد که «دیگری بودن» باعث ساختارشکنی و خلق رویداد جدیدی می‏شود که همانا شروع شکل‏ گیری الماس مونث در قالب یک گفتمان زنانه است: گفتمان تازه‏ای که حاصل رویکرد تبدیل به دیگری و به هم ریختن عرف‏های جنسیتی است.