مروری بر زندگی و آثار اطبای شاخص خاندان نفیسی و بررسی نقش آنان در تاریخ پزشکی ایران از قرن 9 تا 14 قمری

خاندان حیکم‌پرور نفیسی که بیش از 6 قرن سابقه درخشان در تاریخ ایران‌زمین دارد، دانشمندان بزرگی در علوم و فنون مختلف پرورانده که نقش به سزایی در پیشرفت و تعالی این سرزمین داشته‌اند. با وجود معدود مقالاتی درباره برخی از اطبای این خاندان به صورت زندگی‌نامه، پژوهشی منسجم و دربردارنده تمام زوایا و تاثیرات اطبای این خاندان صورت نگرفته است. هدف از این مطالعه، مرور زندگی و آثار اطبای بزرگ و همچنین بررسی نقش این خاندان در اعتلای تاریخ پزشکی ایران می‌باشد.

این پژوهش با مطالعه کتابخانه‏ ای، مصاحبه ‏های حضوری و تلفنی و بررسی شجره‏نامه موجود انجام گرفت. ارایه مطالب و یافته‌ها در قالبی توصیفی تحلیلی به بحث گذاشته شد.

سرسلسله این خاندان که نام خانوادگی نفیسی به او منسوب شده، نفیس بن عوض کرمانی ملقب به حکیم برهان‌الدین از معروف‌ترین پزشکان اواسط قرن نهم قمری بود که در کرمان می‌زیست. معروف‌ترین تالیفات وی، کتاب شرح الاسباب و کتاب شرح موجز القانون است. حکیم و پزشک برجسته‌ دیگر میرزاسعید شریف کرمانی، از پزشکان نامی قرن یازدهم قمری است که حکیم باشی دربار شاه‌عباس بزرگ صفوی (حک 1038-996 ق.) بود. میرزامحمدتقی طبیب ملقب به مظفرعلیشاه (قرن 12 و 13 قمری) و حاج‌میرزا طبیب کرمانی (متوفی 1300 ق.)، از دیگر اطبای مشهور این خاندان بودند. میرزاعلی‌اکبرخان نفیسی ملقب به ناظم الاطباء (1303-1224 ش.) از معروف‌ترین اطبای این سلسله است که دو اثر گرانقدر لغتنامه فرهنگ نفیسی و کتاب بزرگ پزشکی‌نامه را به یادگار گذاشته است. دکتر ابوتراب نفیسی (1386-1293 ش.)، رییس دانشکده پزشکی و داروسازی اصفهان در دهه چهل شمسی، مولف چندین کتاب و مقاله، از دیگر پزشکان سرشناس این خاندان بود. اطبای این خاندان به ویژه در دوره صفویه و در اواخر دوره قاجاریه نقش بسیار قابل توجهی در ارتقای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران و همچنین مناسبات سیاسی و فرهنگی داشته‌اند. ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانتداری در ارجاع متون به رفرنس‌های مورد استفاده رعایت گردید.

استعداد فطری، آموزش نسل به نسل و فراهم‌شدن شرایط محیطی توسط زمامداران وقت را می‌توان از دلایل اصلی توفیقات این خاندان در عرصه‌های مختلف دانست.