چارچوب تحلیلی انقلاب اسلامی؛ الگوی مفهومی چندعلیتی

در چهار دهه اخیر تحقیقات مختلفی توسط نویسندگان داخلی و خارجی درباب چرایی وقوع انقلاب اسلامی ایران منتشر شده است. اکنون و در چهل سالگی انقلاب، همچنان این موضوع جاذبه پژوهشی دارد. محققان و تحلیل گران حوزه انقلاب اسلامی، هر یک بر وجهی از آن تاکید کرده و متناسب با موقعیت فکری و سیاسی خود، روایت متفاوتی از آن ارایه کرده اند. پژوهش حاضر در پی آن است تا ضمن بررسی ادبیات موجود پیرامون علل وقوع انقلاب اسلامی، چارچوبی تحلیلی مبتنی بر رویکرد چندعلیتی ارایه نماید و با تکیه بر آن، به ترسیم یک الگوی مفهومی از تحول انقلابی در ایران 1357 بپردازد. بر این اساس، سه عنصر استبداد، وابستگی، و فساد و تبعیض به عنوان ضعف های بنیادین رژیم پهلوی تلقی شده که به علت ناکارآمدی رژیم و قوت گفتمان های رقیب، تبدیل به بحران های لاینحل شدند. در این بین ایدیولوژی مذهبی به واسطه امتیازات تاریخی و مزیت های اجتماعی اش قادر بود تا با ارایه الگوی بدیل در موقعیت برتری هژمونیک قرار گیرد و آزادی و جمهوریت، استقلال و عدالت را به مثابه عناصر الگوی مطلوب خود عرضه کند.