بازخوانی بنای موسوم به شربت خانه افوشته براساس وقفنامه موقوفات سید واقف

روایات و داستان‎هایی که از سوی عوام برای برخی آثار معماری نقل می‎شود، می‎تواند منبعی برای شناخت یک اثر تلقی شود. ولی در مواردی این باورها و افسانه‎ها چنان نزد پژوهشگران پذیرفته می‎شود که بدون تشکیک و به چالش کشیدن، آن‎ها را به عنوان پیش‎فرض در پژوهش خود به کار می‎گیرند. نمونه‎ای از این باورها که به کتب و مقالات نیز راه یافته است، روایاتی است که مردم روستای «افوشته» درباره بنایی در این روستا نقل‎کرده‎اند و بر اساس آن، بنا را «شربت‎خانه» می‎دانند. نام «شربت‎خانه» که به نظر می‎رسد برگرفته از روایتی درباره «تاج‎الدین حسن حسینی» یا «سید واقف» باشد، چنان بر این بنا نشسته است که هرگز فرض معتبر نبودن آن به ذهن متبادر نمی‎شود. اما مرور تنها سند موجود از بناهای سید حسن واقف در افوشته، یعنی وقف‎نامه این بناها، نشان می‎دهد که این نام چندان مستند نیست؛ به عبارتی چنین نامی در وقف‎نامه وجود ندارد. در همین سند بنای دیگری به نام «چهارصفه و طنبی» معرفی و طی مطالعه‎ای درباره سند و بناهای افوشته در سال‎های اخیر، فرض یکی بودن بنای «چهارصفه» و «شربت‎خانه» بدون بررسی دقیق دلایل مطرح شده است. هدف اول این پژوهش آن است که روشن کند چنین فرضی چه اندازه صحیح و قابل اثبات است. هرچند اثبات این فرض «شربت‎خانه» بودن یا نبودن بنا را مشخص نمی‎کند. چرا که «چهارصفه» به صورت معماری فضا و «شربت‎خانه» به کارکرد آن اشاره دارد. بنابراین هدف بعدی، یافتن کارکرد بنا است؛ نخست از طریق اعتبارسنجی نام «شربت‎خانه» برای این بنا و سپس از طریق بررسی نام‎هایی که در منابع دیگر به آن اطلاق شده است. محصول این پژوهش که از راه مطالعه سند و کالبد و تفسیر یافته‎ها صورت گرفته است، اول تایید انطباق «چهارصفه» بر «شربت‎خانه» و دوم برگزیدن نام «چهارصفه تیموری» به جای به‎کاربردن نام‎های برگرفته از کارکردهای مجهول و نامعتبر است.