تحلیل سطح فکری فیلمنامه های تاریخی بهرام بیضایی بر پایه سبک شناسی تکوینی

سبک شناسی تکوینی در پی شناسایی خاستگاه فردی و اجتماعی سبک شخصی است، چون درونمایه، هم یک ویژگی سبکی است و هم بر دیگر عناصر سبک ساز تاثیر دارد، شناسایی آن در فیلمنامه های تاریخی بیضایی، برای شناخت و تحلیل سبک شخصی موثر است. در پاسخ این سوال که فکر مسلط بر فیلمنامه های تاریخی بیضایی چیست و خاستگاه آن کدام است؟ باید گفت: درونمایه »زندگی، شامیران است«، اندیشه مسلط بر سطح فکری بیضایی است که با موتیف های ناتوانی یا مرگ پادشاه، تجاوز به عنف، آوارگی زن و کودک، قتل، کابوس، بازگشت مردگان، نمایش آیینی شامیران و تداوم آشفتگی در یک زمینه تاریخی نابه سامان و آشفته، بیان میشود. خاستگاه این اندیشه، ریشه در دو علت دارد. علت اول توجه بیضایی به ادبیات شفاهی و فرهنگ عامه است چرا که بیضایی از نخستین پژوهندگان حوزه ادبیات نمایشی و آیینهای نمایشی ایران است. او واژه شامیران را از فرهنگ عامه گرفته و در آثار پژوهشی خود، معادل کایوس به کار برده است. علت دوم، توجه به تاریخ است؛ شکست ایران در برابر روسیه باعث شد که ایرانیان، توجه به تاریخ را به عنوان راهی برای نجات کشور و توسعه آن در نظر داشته باشند و به این علت، ترجمه، تالیف، بازنویسی و بازآفرینی تاریخ و تولید نمایشنامه ها و رمانهای تاریخی گسترش یافت.این جریان بر بیضایی تاثیر گذاشت تا این که او در مطالعه تاریخ با شکستهای ایران از دیرباز تاکنون آشنا شود و با بررسی مصایب مردم در آشفتگیها و شکستها، گزاره »زندگی، شامیران است« در سطح فکری آثار تاریخی او تکوین یابد.