تحلیل نیروهای پیشران تغییرات کاربری اراضی در کلان شهرها (مطالعه موردی: کلان شهر تهران)

تغییر کاربری ‏زمین یکی از مهم‏ترین چالش‏های برنامه‏ریزی‏ کاربری‏زمین بوده و تاثیر مستقیمی بر بسیاری از مسایل در جوامع کلان‏شهری دارد. در اثر تغییرات کاربری زمین در شهرها الگوهای کاربری زمین گوناگونی شکل می‏گیرد که این الگوها نیروهای پیشران گوناگونی در مناطق مختلف دارد.با شناسایی و سنجش سطح تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این نیروها می‏توان با برنامه‏ریزی صحیح در زمینه تغییرات کاربری زمین بر مبنای توسعه پایدار کاربری زمین از مسایل شهری که منتج از بی‏برنامه‏بودن در این زمینه است جلوگیری کرد.هدف از مقاله حاضر شناسایی و تحلیل اثرگذاری و اثرپذیری نیروهای پیشران تغییرات ‏کاربری‏زمین‏شهری بر یکدیگر و تحلیل مکانیزم روابط این نیروها در کلان‏شهر تهران است. روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی است و روش جمع‏آوری داده‏ها اسنادی و پیمایشی از طریق پرسش‏نامه نخبگی است. جامعه آماری این پژوهش کارشناسان مسایل شهری شامل استادان دانشگاه و کارشناسان امور شهرسازی و شهرداری در شهر تهران‏اند. به‏منظور تحلیل داده‏‏ها از روش تحلیل ساختاری با بهره‏گیری از نرم‏افزار میک‏مک استفاده شده‏است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که از لحاظ تاثیرگذاری به‏ترتیب عوامل نهادی، سیاست‏ها، و قوانین و امکانات زیرساختی مهم‏ترین نیروهای پیشران تغییرات کاربری‏زمین در کلان‏شهر تهران‏اند. از میان 49 عامل که در تحلیل وارد شده، به‏ترتیب، این عوامل شامل اهداف مدیریت شهری، طرح‏جامع، دسترسی به شبکه ‏معابر، رشد جمعیت، قیمت زمین، وضعیت توسعه اقتصادی، حقوق کاربری‏اراضی و قوانین اجاره دارای بیشترین تاثیر بر دیگر عوامل تاثیرگذار در تغییرات کاربری زمین شهری‏اند که به‏عنوان عوامل پیشران و کلیدی در تغییرات کاربری زمین شهری تهران شناخته می‏شوند.