تحلیل و بررسی دیدگاه شارحان نهج البلاغه در تعیین مصداق خطبه 912 با رویکرد نقادانه به پنداره ستاییدن امام علی علیه السلام از خلیفه دوم

امام علی j در خطبه «219» نهج البلاغه به گونه سر بسته سخنانی را در مدح فردی نامشخص بیان فرموده که سبب اختلاف میان مذاهب اسلامی شده است. بر این اساس، برخی استناد آن به حضرت علی j را نپذیرفته و به جعلی بودن آن قایل شده اند؛ اما بر اساس نظریه درست، این خطبه اصالت دارد و انتساب آن به امیر مومنان j صحیح است.درباره مصداق حقیقی این خطبه، دیدگاه های گوناگونی ارایه شده است. برخی اندیشمندان، بدون تلاش برای یافتن حقیقت، در این باره سکوت اختیار کرده اند. دسته ای نیز نامحققانه، مصادیقی دور از واقعیت نظیر پیامبر اکرم a سلمان و... را آورده اند. بیش تر دیدگاه های ارایه شده، مصداق واقعی این خطبه را خلیفه دوم دانسته اند؛ اما در چرایی تمجید وی از سوی امام علی j اختلاف است. اندیشمندان اهل تسنن، همسو با مذهب خود، این ستایش علوی را مویدی برای حقانیت خلافت خلیفه و مذهب خود پنداشته اند؛ اما به باور عالمان امامیه، مدح خلیفه دوم از سوی امیرمومنان j از باب تقیه یا توریه بوده است. دیدگاه تقیه ای بودن خطبه به سبب دارا نبودن شرایط تقیه، پذیرفتنی نیست، از این رو بهترین و استوارترین نظریه در این باب، توریه ای بودن این خطبه با توجه به اوضاع سیاسی آن عصر است.