بررسی تنوع فنوتیپی توده های بومی کنجد در شرایط آب و هوایی ارومیه

کنجد به دلیل ارزش تغذیه ای خود از قدیمی ترین و مهم ترین دانه های روغنی در ایران و جهان می باشد. در تحقیق حاضر 25 توده بومی کنجد جمع آوری شده از مناطق مختلف کشور از نظر صفات فنولوژیکی، مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی در شرایط آب و هوایی ارومیه مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد بین توده های بومی از نظر تمامی صفات در سطح احتمال یک درصد اختلاف آماری معنی دار وجود داشت. نتایج آماره های توصیفی نیز موید همین موضوع بود. شاخص برگ، تعداد شاخه های جانبی و تعداد کپسول در بوته بیشترین ضریب تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی را داشتند، در حالی که روز تا گلدهی و کپسول دهی به همراه درصد روغن کمترین مقدار برای این ضرایب را داشتند. عملکرد دانه به عنوان مهم ترین صفت وراثت پذیری عمومی متوسطی داشت. توده های بومی کنجد مورد مطالعه با انجام تجزیه خوشه ای به سه گروه تقسیم شدند. توده های موجود در گروه اول از نظر صفات عملکرد و اجزای عملکرد در وضعیت مطلوبی بودند و چنانچه هدف انتخاب توده هایی با عملکرد بالا باشد، گزینش از بین توده های این گروه موثرتر خواهد بود. اما برعکس گروه سوم که فقط شامل یک توده بود، از نظر عملکرد و اجزای عملکرد مقادیر کمتری نشان داده و مراحل فنولوژیکی طولانی تر داشت. مولفه نخست در تجزیه به مولفه های اصلی با عملکرد و اجزای عملکرد به جز وزن 200 دانه همبستگی مثبتی نشان داد. از نتایج پژوهش حاضر می توان در برنامه های اصلاحی آتی کنجد استفاده نمود.