قلمرو اختیارات فقیه بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج در جامعه اسلامی

سوال اصلی پژوهش حاضر این است: مصادیق و قلمرو اختیارات فقیه در اجرای احکام اسلامی بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج شامل چه مواردی است؟ فرضیه نوشتار این است: تاکید دین اسلام بر برداشتن تنگناها و دشواری ها از زندگی مسلمانان، ایجاد امنیت عمومی و تنظیم رابطه حاکم و مردم و همچنین بهره مندی از عدالت برای عموم مردم جلوه گر می شود. بنابراین قاعده نفی عسر و حرج، آشکارا قاعده ای اجتماعی و برای سامان دادن به زندگی مردم در جامعه اسلامی مربوط می شود. یافته های پژوهش نشان می دهد که فقها بر مبنای نفی عسر و حرج، جامعه را از وجود بی عدالتی ها پاک می سازند؛ در بعد سیاسی نیز با هوشیاری و درایت، مانع تسلط بیگانگان و بهره کشی از مسلمانان و مظلومان می شوند. نفی عسر و حرج، انجام هرگونه تعامل با زورگویان عالم را که از موضع ناعادلانه انجام شود، نمی پذیرد، زیرا زمینه ساز تنگناهای اقتصادی و سیاسی برای مسلمانان خواهد بود. همچنین مرتفع شدن مشکلات اقتصادی، تاکید بر عدالت، بهره مندی از حقوق سیاسی، زندگی مطلوب خانوادگی و رتق و فتق امور خانواده از جمله دلایلی است که دخالت فقیه بر مبنای قاعده نفی عسر و حرج را توجیه می کند. روش پژوهش حاضر، توصیفی-تحلیلی است که با بهره گیری از منابع اسنادی و آثار مهم فقهای اسلام انجام شده است و رویکردی استنباطی دارد.