ارزیابی آلودگی رودخانه آجی چای در محدوده دشت تبریز براساس تغییرات مکانی و زمانی شاخص های کیفی NSFWQI و IRWQI

رودخانه آجی‏چای از مهم ترین رودخانه های جاری در استان آذربایجان شرقی و یکی از بزرگترین رودهای ورودی به دریاچه ارومیه می باشد که از دشت تبریز عبور می‏نماید. به دلیل تمرکز صنایع مختلف، کشاورزی و مناطق شهری در این دشت، این رودخانه مهم مستعد آلودگی و تخریب کیفی می‏باشد. در این تحقیق به منظور ارزیابی آلودگی این رودخانه براساس تغییرات مکانی و زمانی شاخص بنیاد ملی بهداشت آمریکا در دو فرم ضربی (NSFWQIm) و افزایشی (NSFWQIa) و شاخص کیفی منابع آب سطحی ایران (IRWQISC)، تعداد 16 ایستگاه نمونه برداری در طول مسیر رودخانه تعیین و طی دو فصل تر (اردیبهشت ماه 95) و خشک (شهریورماه 95) اقدام به نمونه برداری گردید. پارامترهای هدایت الکتریکی، دما، اکسیژن محلول و pH در صحرا و کل جامدات محلول، کدورت، یون های اصلی، نیترات، فسفات، اکسیژن خواهی زیستی، اکسیژن خواهی شیمیایی و آلاینده های زیستی (کلی فرم مدفوعی) در آزمایشگاه اندازه گیری شد. مطابق نتایج، افزایش مقادیر شاخص های کیفی در مسیر جریان رودخانه ضمن عبور از مناطق شهری، کشاورزی و صنعتی مشاهده شده که بیانگر آلودگی و تخریب کیفی آب رودخانه به سمت پایین دست می باشد. میانگین مقادیر فرم های افزایشی و ضربی شاخص بنیاد ملی بهداشت آمریکا در فصل تر به ترتیب برابر 8/39 و 8/25 و در فصل خشک برابر 5/29 و 8/16 و متوسط شاخص کیفیت منابع آب سطحی ایران برابر 5/14 در فصل تر و 8/14 در فصل خشک محاسبه شده که نشان دهنده کیفیت پایین تر رودخانه در فصل خشک نسبت به فصل تر ناشی از تغییرات در رژیم جریان و آبدهی آن می باشد. ارزیابی کیفی رودخانه آجی چای با استفاده از شاخص های مورد بررسی نشان دهنده وضعیت بد تا خیلی بد رودخانه در اکثر ایستگاه ها به خصوص قسمت های میانی دشت تبریز می باشد. این موضوع بیانگر تخریب کیفی رودخانه آجی چای در اثر ورود آلودگی از منابع آلاینده به ویژه فاضلاب شهری و پساب صنعتی بوده و لزوم مدیریت و بهبود کیفی این رودخانه مهم از طریق شناسایی، پایش و کنترل مستمر منابع آلاینده، جلوگیری از تخلیه فاضلاب خام به رودخانه، الزام به تصفیه فاضلاب های صنعتی قبل از تخلیه به رودخانه و نظارت بر عملکرد تصفیه خانه های موجود (نظیر تصفیه خانه شهرک صنعتی چرمشهر) را مشخص می نماید.