تبیین نقش فقر اقتصادی و سرمایه اجتماعی بهره برداران در تخریب مراتع (مطالعه موردی: منطقه حفاظت شده بیجار)

تخریب مراتع، تحت تاثیر فقر اقتصادی و ضعف سرمایه های اجتماعی ساکنین روستایی طی سالیان اخیر شدت بیشتری یافته است. در همین راستا، تحقیق حاضر، با هدف تبیین نقش این دو مقوله مهم در تخریب مراتع منطقه حفاظت شده بیجار انجام گرفته است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل 1124 خانوار روستایی ساکن در منطقه مذکور بوده که بر اساس فرمول کوکران 287 خانوار به عنوان نمونه آماری انتخاب شده و به تناسب بین روستاها تقسیم شدند. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بوده که مشتمل بر ویژگی های جمعیت شناختی افراد، دارایی های اقتصادی (درآمدها و هزینه های خانوار)، سرمایه های اجتماعی و مصادیق تخریب مرتع است. پس از تایید روایی با نظر متخصصان، پایایی پرسشنامه سرمایه های اجتماعی برابر 83/0 و پرسشنامه تخریب مراتع 79/0 به دست آمد که نشان از قابلیت اعتماد مناسب این پرسشنامه ها داشت. دیدگاه بهره برداران در ارتباط با مصادیق تخریب مرتع در سه بخش عوامل مربوط به دام و دامداری، قطع و برداشت، و تغییر کاربری مورد بررسی قرار گرفت. داده های گردآوری شده با استفاده از آزمون های کای اسکویر، t جفتی و ضریب همبستگی پیرسون با استفاده از نرم افزار SPSS16 تحلیل شدند. به منظور تفکیک افراد فقیر و غیرفقیر، از خط فقر نسبی و برای محاسبه آن، از روش 66 درصد میانگین کل هزینه ماهانه خانوار استفاده شد. مطابق نتایج تحقیق، خط فقر سرانه 213000 تومان برآورد شد. بنابراین، با توجه به مقایسه هزینه های کل ماهیانه با خط فقر، 7/24 درصد افراد زیر خط فقر و فقیر تشخیص داده شدند. میانگین سرمایه اجتماعی بهره برداران 12/3 برآورد شد که در حد متوسط می باشد. بین متغیرهای سن، بعد خانوار، درآمد خانوارها، سطح تحصیلات و شغل با فقر اقتصادی بهره برداران ارتباط آماری معناداری یافت شد. بر اساس دیدگاه بهره برداران، تبدیل مرتع به اراضی زراعی، چرای طولانی دام و رقابت در چرای دام با میانگین های 14/4، 62/3 و 24/3 به ترتیب مهم ترین علل تخریب مراتع در منطقه حفاظت شده بیجار هستند. با توجه به نتایج تحقیق، میانگین میزان تخریب مرتع به وسیله پاسخگویان فقیر به طور معناداری بیشتر از پاسخگویان غیرفقیر بود. همچنین، از دیدگاه بهره برداران با سرمایه اجتماعی بیشتر، عوامل مربوط به دام و قطع و برداشت تاثیر بیشتری در تخریب مراتع داشته است. بین بهره برداران فقیر و غیرفقیر از لحاظ سرمایه اجتماعی تفاوت معناداری یافت نشد هر چند که در پاسخگویان غیرفقیر تا حدودی میانگین سرمایه اجتماعی بیشتر بود. بنابراین با بهبود وضعیت اقتصادی و کاهش فقر اقتصادی و اجتماعی ساکنین روستایی می توان انتظار کاهش تخریب مراتع مناطق حفاظت شده بیجار را داشت.