نظریه «زیبایی شناسی دریافت» و نقد و بلاغت اسلامی

برخلاف رویکردهای گذشته به متون که غالبا یا ناظر به «متن» و یا «مولف متن» بودند، از رویکردهای امروزین نقد ادبی، پرداختن به «خواننده متن» و بحث از نقش خواننده در معنی گذاری متن است. این دسته از نظریه ها برآنند که متن معنی یا معانی ثابتی ندارد بلکه معانی محصول خلاقیت خواننده اند. از مهم ترین مکاتب نظری امروز که به اهمیت نقش خواننده در ادراک و دریافت معنی، و بلکه در خلق معنای متن اشاره دارد نظریه «زیبایی شناسی دریافت» است که با نام هانس رابرت یایوس و ولفگانگ ایزر شناخته می شود. تصور کلی نسبت به تحول تاریخی نظریه های ادبی اینگونه است که اهمیت قایل شدن برای جایگاه خواننده در شکل دهی معنای متن، و نقش خواننده در معناگذاری متن و مسایل پیرامون ادراک معنی، دستاورد نظری قرون اخیر در مغرب زمین است. حال آنکه دقت و بازخوانی برخی از متون بلاغی گذشته نشان دهنده تاملات نظری و آراء قابل تامل برخی از نظریه پردازان و بلاغیان اسلامی درباره اهمیت خواننده و نقش وی در خلق معنای متن است. پژوهش حاضر به بررسی تاملات سه تن از بلاغت نگاران و ناقدان ادبی جهان اسلام در باب ارتباط متن و خواننده و جایگاه و اهمیت خواننده در تعیین معنای متن، می پردازد.