مقایسه عملکرد و اجزای عملکرد ارقام بومی و اصلاح شده برنج در دو روش کشت نشایی و مستقیم

برنج مهمترین گیاه زراعی استان های گیلان و مازندران است که به صورت نشایی در خاک گل آب شده کشت می شود. این روش کاشت نیازمند نیروی کارگری زیادی بوده و هزینه ی تولید آن بسیار بالا است. گزارش ها نشان می دهد که کشت مستقیم برنج می تواند جایگزینی کم هزینه برای کشت نشایی باشد. از این رو، در این مطالعه سعی شده است تا اثر این روش کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف بومی و اصلاح شده برنج مورد بررسی قرار گیرد.

این آزمایش در طی سال های 1397 و 1398 در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات برنج کشور-رشت اجرا شد. آزمایش به صورت اسپلیت بلوک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و دارای سه تکرار بود. کرت های اصلی شامل روش کاشت در دو سطح (کشت نشایی و کشت مستقیم) و کرت های فرعی شامل ارقام برنج در پنج سطح (هاشمی، آنام، گیلانه، شیرودی و رقم در دست معرفی طاهر) بود. تراکم برنج در کاشت نشایی 25 کپه در مترمربع (هر کپه شامل سه گیاهچه) و میزان بذر در کشت مستقیم برای تمامی ارقام 100 کیلوگرم در هکتار در نظر گرفته شد.

نتایج نشان داد که روش کاشت تاثیر معنی داری بر عملکرد شلتوک ندارد این درحالی بود که اثر رقم و برهمکنش رقم در روش کاشت در سال اول آزمایش از این نظر معنی دار بود. در سال 1397، دامنه عملکرد شلتوک از 4152 کیلوگرم در هکتار برای رقم هاشمی در کشت نشایی تا 7531 کیلوگرم در هکتار برای رقم شیرودی در کشت مستقیم متغیر بود. در سال 1398، کمترین (4473 کیلوگرم در هکتار) و بیشترین (7842 کیلوگرم در هکتار) عملکرد شلتوک به ترتیب به ارقام هاشمی و شیرودی در کشت مستقیم تعلق داشت. اثر روش کاشت (در سال اول)، رقم و برهمکنش روش کاشت و رقم بر تعداد خوشه در واحد سطح معنی دار بود. در هر دو سال مورد مطالعه (به غیر از رقم آنام در سال 1398)، تعداد خوشه ارقام مختلف در کشت مستقیم بیشتر از کشت نشایی بود. در سال 1397، رقم آنام بیشترین (444 خوشه) تعداد خوشه در کشت نشایی را داشت، این درحالی بود که تعداد خوشه این رقم در کشت مستقیم بالغ بر 517 عدد بود. در این سال، بیشترین خوشه (626 عدد) در کشت مستقیم مربوط به رقم شیرودی بود، در حالی که این رقم در کشت نشایی 332 خوشه در واحد سطح داشت. در سال 1398، رقم هاشمی و طاهر در کشت نشایی به ترتیب با 456 و 397 خوشه، بیشترین تعداد خوشه را در واحد سطح داشتند این درحالی بود که، تعداد خوشه این دو رقم در کشت مستقیم به ترتیب 606 و 536 عدد بود. اثر روش کاشت بر تعداد دانه پر در خوشه معنی دار نشد. اگرچه، در هر دو سال آزمایش، تعداد دانه پر در کشت نشایی به ترتیب 26 و 22 درصد بیشتر از کشت مستقیم بود. این درحالی بود که اثر رقم و برهمکنش روش کاشت و رقم بر تعداد دانه پر در خوشه معنی دار شد. نتایج نشان داد که در بین صفات مورد مطالعه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و تعداد دانه پر و پوک در هر دو سال مطالعه، بیشترین همبستگی مثبت را با عملکرد شلتوک داشتند.

نتایج این پژوهش نشان داد که بین دو روش کشت مستقیم و نشایی تفاوت معنی داری از نظر عملکرد شلتوک وجود ندارد. در کشت مستقیم، افزایش تعداد خوشه در واحد سطح منجر به کاهش تعداد دانه پر در خوشه شد این درحالی بود که در کشت نشایی، کاهش تعداد خوشه در واحد سطح منجر به افزایش تعداد دانه پر در خوشه و همچنین وزن هزاردانه گردید. در واقع، تغییرات قابل توجه این اجزای عملکرد در دو روش کشت منجر به عملکرد شلتوک مشابه در آنها شد.