ارزیابی و مقایسه ی کارکرد حاصلخیزی خاک در پروژه های شاخص مقابله با بیابان زایی تحت دو نوع رویکرد مدیریتی اکولوژیک محور و اجتماعی- اکولوژیک محور در شهرستان سربیشه

بررسی اثر متقابل نوع رویکرد مدیریتی و نوع پروژه های شاخص مقابله با بیابان زایی بر کارکرد حاصلخیزی خاک از اهمیت ویژه ای در بحث پایش و ارزیابی این پروژه ها، برخوردار بوده که هدف تحقیق حاضر را شکل می دهد. برای این منظور، ابتدا محدوده ی سه نوع پروژه شاخص مقابله با بیابان زایی شامل بوته کاری، احداث هلالی آبگیر و بذرکاری - بذرپاشی در دو نوع رویکرد مدیریتی اکولوژیک محور (پروژه بیابان زدایی دشت سربیشه) و اجتماعی- اکولوژیک محور (پروژه بین المللی ترسیب کربن) در شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی (که در سال 1384 اجرا گردیده اند)، شناسایی شده و ضمن تعیین منطقه معرف در هر یک و حفر پروفیل با سه تکرار به صورت تصادفی، نسبت به برداشت نمونه خاک از عمق صفر-15 سانتی متر اقدام گردید. سپس مقدار نیتروژن، فسفر و پتاسیم نمونه های خاک، به عنوان ویژگی های معرف حاصلخیزی خاک انداز ه گیری و مبنای مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس اثر متقابل نوع رویکرد مدیریتی و پروژه های شاخص مقابله با بیابان زایی، بر مقدار پتاسیم خاک اختلاف معنی داری را نشان نداد که این مسئله را می توان ناشی از وفور پتاسیم در خاک های مناطق خشک عنوان نمود؛ اما در ارتباط با نیتروژن و فسفر، اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد مشاهده گردید. به طوری که بیشترین مقدار این عناصر در مدیریت اجتماعی- اکولوژیک محور (به ترتیب 19/0 و 005/0 گرم بر کیلوگرم) تحت پروژه ی بوته کاری و کمترین مقدار آن در مدیریت اکولوژیک محور (به ترتیب 14/0 و 002/0 گرم بر کیلوگرم)، تحت همان پروژه مشاهده گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد اگرچه بوته کاری به دلیل تمرکز بیشتر در انتقال، کاشت و آبیاری نهال ها و درنهایت افزایش پوشش گیاهی، نسبت به سایر پروژه ها، اثر بیشتری بر کارکرد حاصلخیزی خاک دارد، اما وضعیت کارکرد حاصلخیزی خاک این پروژه در رویکرد مدیریتی اکولوژیک محور حکایت از این واقعیت مهم دارد که نوع مدیریت شامل اجرا، حفاظت و بهره برداری صحیح از پروژه ها، اثر به مراتب مهم تری بر کارکرد حاصلخیزی خاک ایفا خواهد نمود. به طوری که مدیریت اجتماعی- اکولوژیک محور به دلیل مشارکت فعال جامعه محلی در تمام مراحل برنامه ریزی، اجرا، نظارت و بهره برداری و درنتیجه حفاظت بهتر عرصه های اصلاحی توانسته است، به موفقیت بیشتری در این زمینه دست یابد. بر این اساس می توان نتیجه گیری نمود که هرچند احیای ساختار و عملکرد اکوسیستم هدف اصلی تمام فعالیت های احیایی است اما فرایند پایداری آن به شکل گسترده ای به انگیزه گروه های ذینفع و اثربخشی سازوکارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاستی مربوط است.