مفهوم تاویل از دیدگاه ناصرخسرو و علامه طباطبایی در دو کتاب وجه دین و تفسیر المیزان

افراط در تاویل گرایی، یکی از ویژگی های مهم اسماعیلیه است که موجب تمایز آنان از سایر مذاهب اسلامی می شود. با توجه به آثار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، یکی از کلیدی ترین مولفه های ذهنی و اعتقادی این حکیم و سخنور بزرگ ادب فارسی، مقوله تاویل است. او به عنوان «حجت» در مذهب اسماعیلی، در آثار منظوم و منثور خود بارها مسئله تاویل را به کار برده است؛ چنانکه کتاب وجه دین او آکنده از تاویلات است؛ به گونه ای که در این کتاب بسیاری از احکام دین و شریعت را نیز تاویل کرده و قایل شده است شریعت بدون تاویل هیچ ارزشی ندارد و همچون جسد بدون روح است. همچنین، علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسر معاصر، در باب تاویل برای الفاظ قرآن، معانی باطنی قایل است. هر دو آنان معتقدند کل قرآن تاویل دارد؛ اما بیشتر تاویل های ناصرخسرو در باب شریعت است و بسیاری از آنها از نوع تاویل مذموم؛ اما تاویل های علامه طباطبایی براساس معارف قرآنی و اهل بیت است و از نوع تاویل محمود. علامه طباطبایی با وجود اعتقاد به تاویل همه آیات، برخلاف ناصرخسرو به تاویل آیات الاحکام نپرداخته است و تاویل های ناصرخسرو با نظر او سنخیت و مطابقت ندارند. در این مقاله، ابتدا تاویل ازنظر ناصرخسرو در کتاب وجه دین و علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به روش توصیفی - مقایسه ای، بررسی و سپس تشابه و تفاوت نظر آنان تبیین و تحلیل شده است.