معناشناسی واژه «فتح» با تاکید بر سوره «الفتح»

تحلیل معنایی واژگان متن از راه دستیابی به دقایق معنا صورت می گیرد. این نگاه در قرآن به دلیل نقش آن در تامین سعادت بشر اهمیت می یابد. واژه «فتح» 12 بار در قرآن آمده که بیشترین تکرار آن در سوره «فتح» است. پژوهش حاضر با روش معناشناسی به استخراج مفاهیم همنشین و جانشین و تبیین معنایی «فتح» در قرآن و سوره «الفتح» می پردازد. با بررسی روابط معنایی «فتح» روشن می شود که مهم ترین همنشین «فتح» با رابطه مکملی لفظ جلاله «الله»، با رابطه اشتدادی واژه «نصر» و با رابطه تقابلی واژه «نصیب» است. در سوره «الفتح» نیز لفظ «فتح» بر محور همنشینی مکملی با «مبین»، «قریب»، «جعل» و «اثاب» و بر محور همنشینی اشتدادی با «غفران»، «هدایت»، «اتمام»، «نصر»، «سکینه» و «غنیمت» و بر محور جانشینی با «سلطان» در یک حوزه معنایی قرار می گیرد. ازاین رو، به غیر از معانی مختلف فتح در قرآن از قبیل باز نمودن، حل و فصل، حکم و قضاوت، آنجا که فتح به معنای گشایش و پیروزی آمده است، این مولفه ها مد نظر است: پیروزی با دوام و از ناحیه خداوند، همراه با قدرت و تسلط بدون جنگ. لازم به ذکر است این فتح در نتیجه خلوص نیت، یاری دین و صبر به مومنان بخشیده می شود و نتایجی همچون پوشاندن گناهان، آرامش قلب ها و توفیقات بزرگ الهی، اعم از مادی و معنوی را دربردارد.