مطالعه جامعه شناختی انگیزه مشارکت در سازمان های مردم نهاد محیط زیستی شهر تهران: ارائه نظریه ای زمینه ای

سازگاری با تغییرات آب و هوایی و تغییر رفتارهای مرتبط با انرژی جهت کاهش گرمایش جهانی از ضروریات جوامع امروزی است که بدون مشارکت همه جانبه مردم و گروه ها از جمله سازمان های مردم نهاد محیط زیستی امکان پذیر نخواهد بود. مشکلات متعدد محیط زیستی و دشواری مدیریت شهری در این زمینه در شهرهای بزرگی چون تهران ضرورت گسترش این سازمان ها را نمایان تر می کند، زیرا توسعه سازمان های مردم نهاد منجر به گسترش مشارکت و افزایش سرعت تصمیم سازی در حوزه محیط زیست خواهد شد. در این راستا، شناخت دلایل و انگیزه های افراد از عضویت در سازمان های مردم نهاد محیط زیستی به عنوان هدف اصلی تحقیق حاضر، می تواند به گسترش این نوع سازمان ها  جهت دستیابی به توسعه پایدار گردد. پژوهش های پیشین در این زمینه، بسیار اندک و غالبا با رویکرد کمی انجام شده اند.

رویکرد این پژوهش تفسیرگرایی است و با استفاده از روش زمینه ای یا گرندد تیوری انجام شده است. مشارکت کنندگان بر اساس نمونه گیری هدفمند به تعداد 20 نفر از اعضای سمن های اقلیم و انرژی شهر تهران در سال 98-1397 انتخاب شده اند. داده ها با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری و با استفاده از مراحل کدگذاری باز، محوری و انتخابی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مفاهیم حاصل از کدگذاری، ذیل مقوله ها قرار گرفت و مدل پارادایمی استخراج شده در پنج بخش شامل: شرایط علی، شرایط مداخله گر، زمینه، راهبردها و پیامدها می باشد که حول پدیده اصلی شکل گرفت.

نتایج و بحث:

تحلیل داده ها نشان داد که شرایط علی اثرگذار بر انگیزه های اعضا از مشارکت در سمن های محیط زیستی بر اساس کسب موقعیت اجتماعی، نگرش استعلایی، دلایل شخصی(علاقه، طبیعت گرایی، رشته تحصیلی، تجارب حسی، نگاه سیستمی، کشف علاقه مندی های خاص)، برخورداری از دانش تخصصی و نگرانی می باشد. هم چنین شرایط مداخله گر موثر بر پدیده شامل: محدودیت های ساختاری(شکننده بودن محیط زیست، عدم وجود بستر لازم برای فعالیت های مدنی و...)، ارزش ذاتی محیط زیست، همجواری و شرایط شغلی هستند. علاوه بر این، نتایج تحقیق نشان داده است که راهبردهای اتخاذ شده توسط کنشگران در دو بخش کوتاه مدت و بلندمدت عبارتند از: فعالیت های نمادین، انتقاد، توان افزایی اعضاء، جذب متخصصین، رویکرد علمی در برنامه ها و مشاوره به برنامه ریزان، شبکه سازی روابط و تعامل و خرد جمعی. نهایتا، نتایج تحقیق حاضر نشان داد که پیامدهای اتخاذ این راهبردها، الگوپذیری، اثرگذاری، جلب توجه برنامه ریزان به مسایل خاص محیط زیستی، تولید محتوای آموزشی و علمی، اعتماد، مرجعیت، تبادل علمی و مطالبه گری است.

انگیزه اصلی و محوری اعضاء از مشارکت در سمن ها، برقراری و توسعه ارتباطات محیط زیستی می باشد. اعضاء در راستای رسیدن به این مهم با علاقه، به تاسیس سمن و یا به عضویت در آن روی می آورند تا ضمن توسعه روابط درون گروهی و بین گروهی بتوانند بسترسازی لازم برای تغییر رفتارها و حل معضلات محیط زیستی مرتبط با انرژی و اقلیم را فراهم نمایند.