بررسی سبک فکری بیدل دهلوی وعرفان هندی دربیان ویژگیهای انسان کامل

بیدل دهلوی، شاعر و عارف فارسی‌زبان سبک هندی و پرورش‌یافته در شبه‌قاره هند است. او نگاه و زبانی ویژه به موضوعات گوناگون دارد. هدف در این مقاله بررسی سبک و سطح فکری اوست و بر آن است ویژگیهای بارز سبک فکری بیدل درباره انسان کامل را واکاوی کند و دریابد که نگرش او تحت تاثیر عرفان اسلامی است یا عرفان هندی و تفاوت دیدگاه او و عرفان هندی در تبیین انسان کامل در چیست؟

در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و ابزار کتابخانه ای، شعر و اندیشه بیدل از دیدگاه سب‌ شناسی فکری بررسی و چهار محور اصلی اندیشه بیدل که عبارتند از: انسان‌شناسی، انسان علت آفرینش، حقیقت محمدیه، کمال انسان و عرفان هندی بیان میگردد.

بیدل دهلوی با آنکه پرورش‌یافته سرزمین هند و متاثر از عرفان و فلسفه هندوان است، با نگاه عرفان اسلامی به تعریفی جامع و کامل از انسان و ویژگیهای او میپردازد و در این باره از افکار ابن عربی تاثیر پذیرفته است. انسان کامل بیدل با انسان کمال‌یافته عرفان هندی که از دیدگاه بودا، هدف نهایی اش رسیدن به نیروانا (سکوت و خاموشی) و مقام «آرهات» یا (انسان کامل) است و یا از منظر یوگا که هدفش رسیدن به مقام «زنده آزادی» است، تفاوت دارد. انسان کامل بیدل آیینه تمام‌نمای خداوند، خلاصه اعیان و زبده آفاق، یعنی پیامبر اسلام (ص) است. بیدل هدف از آفرینش را وجود مقدس حضرت محمد (ص) میداند.

یکی از درونمایه های اصلی در سطح فکری بیدل، نظریه انسان کامل است. در اندیشه بیدل، انسان موجودی کمالگراست که میتواند با معرفت نفس و حق مراتب کمال را بپیماید که در این سیروسلوک مراحل خودشناسی، مرگ ارادی و تسلط بر نفس، جود وکرم، صبر، توکل و تسلیم و رضا نقش ویژه ای در رسیدن انسان به کمال دارند. بیدل در سرزمین هند و در بطن اندیشه های فلسفی و مکتبهای عرفانی هند پرورش یافته است. در این فضای جغرافیایی آبشخور اندیشه های او علاوه بر منابع اسلامی، متون اوپانیشاد و عرفانهای هندی بوده است، لیکن نظریه او درمورد انسان کامل، تفکری اسلامی و ابن عربی‌وار است.