کرونا و تعطیلی زیارت: گزینش و بازتفسیر در مواجهه با قطع دسترسی به مکان مقدس

با شیوع کووید-19 در اواخر سال 1398، برای جلوگیری از شیوع بیماری، اماکن مقدس و مناسک جمعی در اکثر نقاط دنیا، و نیز ایران، برای مدتی نامعلوم تعطیل شد. از جمله مقاصد زیارتی همچون مشهد که از محبوب ترین زیارتگاه های ایرانیان بودند دسترس ناپذیر شدند. این وضعیت تجربه ای را برای زایران ایرانی ایجاد کرد که پیش تر در حافظه جمعی و دین زیسته ایرانیان معاصر بی سابقه بود. این شرایط، مرزهای امر قدسی و عرفی، و محدوده عاملیت امر قدسی و عرفی را به شدت مسئله مند کرد. با توجه به اینکه چنین رخداد و تجربه ای در مطالعات جامعه شناسی دین در ایران تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته، در پژوهش حاضر، ضمن تحلیل 14 مصاحبه نیمه ساخت یافته، تجربه زایران مستمر از امر قدسی تجسدیافته در مکان مقدس در زمانی واکاوی شد که مکان مقدس به دلیل شیوع بلای طبیعی تهدیدکننده بقا به مدت نامعلومی رسما از دسترس خارج شده بود. در این پژوهش سه موضع متفاوت در برابر تعطیلی حرم در بین مشارکت کنندگان شناسایی شد: موافقان، مخالفان، و مخالفان محافظه کار. بررسی تجربه عاطفی مشارکت کنندگان حاکی است آنها عواطف متناقضی را تجربه کردند. در بررسی مواجهه شناختی مشارکت کنندگانمشخص شدموافقان تعطیلی حرم در برخورد با ناهماهنگی شناختی و تهدید هویت دیندارانه شان راهبردهایی را اتخاذ کردند که عمدتا بر بازتعریف، بازتفسیر، گزینش، و برجسته سازی بعضی خوانش های الهیاتی و فقهی در مقابل برخی دیگر از خوانش ها و فهم ها بود به طوری که بتوانند چالش های فوق برای دینداری شان را حل و فصل و تعدیل کنند. اقلیت مخالفان، با تفسیری تقدیرگرایانه، حکومت و موافقان تعطیلی را به اصیل و صادق نبودن در ارادت به امام و محافظه کاری / مصلحت اندیشی سیاسی متهم می کردند. معدود مخالفان محافظه کار نیز به دلیل اهمیت و جهه جهانی و سیاسی حکومت شیعی، به رغم نارضایتی، این مصلحت اندیشی را درک می کردند. در نهایت، مواجهه عملی زایران با این ممنوعیت توصیف شده است.