بررسی برخی خصوصیات آت اکولوژی، اکوفیزیولوژیکی و ریخت شناسی گونه دارویی-مرتعی در معرض خطر انقراض چویل ترکمنی (Ferulago subvelutina Rech.f.)

جنس Ferulago شامل گیاهان چندمنظوره با ارزش دارویی، صنعتی و حفاظت خاکی و بومی ایران است که اخیرا جزء گیاهان در معرض خطر انقراض طبقه بندی شده اند. گونه چویل ترکمنی(Ferulago subvelutina Rech.f.) یکی از گونه های این جنس می باشد که انحصاری ایران بوده و اطلاعات اندکی از خصوصیات اکولوژیکی، فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی آن در دسترس می باشد. با توجه به اهمیت این گونه، این پژوهش به منظور بررسی خصوصیات مذکور و ارزیابی فعالیت آنتی اکسیدانی سه جمعیت آن در محل های پراکنش (شامل ایزمان علیا، ایزمان سفلی و درکش) در خراسان شمالی انجام شد. بررسی مراحل رشد گیاه (جمعیت ایزمان سفلی) نشان داد که رشد رویشی آن با افزایش دما در دهه دوم فروردین ماه آغاز شده و با کاهش میزان بارندگی و افزایش دما، گلدهی کامل از دهه دوم تیرماه شروع و تا دهه اول مردادماه ادامه می یابد و در دهه سوم تیرماه گیاهان شروع به تشکیل بذر کرده و ریزش بذر در دهه سوم مردادماه آغاز می گردد. دامنه ارتفاع رویش آن (در هر سه جمعیت) 1360-1137 متر از سطح دریا بوده و در خاکی با اسیدیته 7/7-81/7، درصد کربن آلی 31/0-73/1، بافت لومی تا لومی شنی و شرایط اقلیمی به صورت 6/13 درجه سانتی گراد میانگین دما و 56/354 میلی متر بارندگی سالیانه رویش دارد. بررسی صفات مورفولوژیکی نشان داد، جمعیت 3 (درکش) به لحاظ ارتفاع پایه (8/48 سانتی متر)، قطر بزرگ و قطر کوچک تاج (6/98 و 4/93 سانتی متر) ، تعداد برگ (67/4 عدد در پایه) و طول و عرض برگ (1/58 و 5/52 سانتی متر) نسبت به جمعیت های دیگر (ایزمان علیا و ایزمان سفلی) برتری داشت. جمعیت های مورد مطالعه فعالیت آنتی اکسیدانی پایین تری نسبت به آسکوربیک اسید به عنوان شاهد (97/13 ماکروگرم در میلی لیتر) داشتند که جمعیت 2 (ایزمان سفلی) با میزان IC50 7/566 ماکروگرم در میلی لیتر از لحاظ میزان فعالیت آنتی اکسیدانی نسبت به جمعیت های دیگر حایز اهمیت می باشد. بنابراین با توجه به اهمیت گونه دارویی- مرتعی چویل ترکمنی، نتایج این آزمایش می تواند در مدیریت حفظ بقای گیاه، اصلاح و اهلی کردن آن موثر واقع شده و همچنین به دلیل فعالیت آنتی اکسیدانی بالای این گونه، می تواند در صنایع غذایی مورد استفاده قرار گیرد.