شکل گیری، توسعه و سقوط شهر «شاپور خواست» بر اساس داده های باستان شناختی و متون تاریخی

مطالعات باستان شناختی شهرهای کهن، نقش بسزایی در شناخت چگونگی شکل گیری، توسعه، سقوط و اضمحلال شهرها در ادوار مختلف تاریخی دارد. بنا به روایت مورخان و جغرافی دانان اوایل دوران اسلامی (منابع قرون 3 تا 8 ه.ق)، شهری بنام شاپور خواست در غرب ایران بر سر راه همدان به خوزستان وجود داشته است که در زمان شاپور اول ساسانی بنیان نهاده است. این شهر در دوران اسلامی ادامه حیات داده و به ویژه در قرن 4 ه.ق به دلیل حضور خاندان محلی آل حسنویه و توجه ایشان به عمران و آبادانی منطقه، به اوج رونق و توسعه خود رسیده است. شهر شاپور خواست در قرون 7 یا 8 ه.ق متروک و در شمال غرب آن؛ شهر امروزی خرم آباد به فاصله اندک زمانی شکل گرفت. با گسترش خرم آباد امروزی، بقایای شاپور خواست زیر بافت شهری مدفون شده است. پژوهش حاضر بر اساس اطلاعات منابع مکتوب تاریخی و داده های حاصل از شواهد باستان شناختی و میدانی را به منظور مطالعه چگونگی شکل گیری استقرار، توسعه و رونق و سرانجام سقوط و اضمحلال شهر شاپور خواست را موردمطالعه قرار داده است. نتایج نشان می دهد؛ هسته ی اولیه ی شهر در دوره اشکانی شکل گرفته است. این شهر با داشتن شرایط زیست محیطی مناسب و قرار گرفتن بر سر راه های باستانی توسعه یافته و از شهرهای مهم منطقه در دوران اسلامی بوده است. در دوره ایلخانی شرایط اکولوژیکی و محیطی ازجمله مهم ترین عوامل متروک شدن شهر بوده اند.