معرفی شاخص آسیب پذیری سیل (FVI) به عنوان ابزاری در مدیریت بحران سیل

سیل یکی از مخرب‌ترین بلایای طبیعی است که هر ساله تلفات جانی و مالی در پی دارد. اثرات مخرب سیل‌ در اثر تغییرات آب و هوایی و افزایش تحولات اقتصادی و اجتماعی بیشتر نمود پیدا کرده است. به ‌دلیل تعرض انسان به حریم رودخانه‌ها، آسیب‌پذیری‌های اجتماعی و زیرساختی نیز افزایش یافته است. بنابراین، در حال حاضر برای پیشگیری از وقوع خسارات بیشتر به سیستم‌های اکولوژیکی و سرمایه‌های مختلف سیمای سرزمین از جمله سرمایه‌ انسانی، ارزیابی آسیب‌پذیری سیل به‌عنوان یک بخش اساسی در برنامه‌ریزی منطقه‌ای و نیز مدیریت سیلاب، بیش از پیش ضرورت یافته است. در همین راستا، مطالعه حاضر با هدف ارایه مفاهیمی از سیل و آسیب‌پذیری آن و نیز تشریح یکی از روش‌های مهم ارزیابی آسیب‌پذیری تحت عنوان شاخص آسیب‌پذیری سیل (Flood Vulnerability Index) تدوین شده است.

در تحقیق حاضر از روش مطالعه کتابخانه‌ای و بر مبنای جستجو در مقالات و منابع منتشر شده در زمینه سیلاب و نیز برآورد خسارات ناشی از آن استفاده شده است. علاه بر این، رویکردهای مناسب در ارزیابی آسیب‌پذیری، از مطالعات استخراج گردیده است. در این راستا، شاخص‌های مورد استفاده در محاسبه شاخص آسیب‌پذیری سیل، مورد مقایسه و بحث قرار گرفتند. در نهایت با در نظر گرفتن مزایا و معایب روش‌های استفاده شده در مطالعات، روش مناسب در بررسی آسیب‌پذیری سیل از جنبه‌های مختلف، تبیین گردید.

بر اساس نتایج، در رویکردهای مورد استفاده در ارزیابی آسیب‌پذیری سیل از شاخص‌هایی در شش مولفه اصلی هواشناسی، هیدرلوژیکی، طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و سرمایه‌گذاری استفاده گردیده است. شاخص‌ها در هر مولفه، بر اساس ابعاد موثر بر سیلاب شامل حساسیت، در معرض قرار گرفتن و تاب‌آوری مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، استفاده از شاخص‌ها بر اساس هدف و نیز داده‌های موجود متفاوت است. علاوه بر این، ارزیابی بحران سیل در مقیاس‌های مختلف مکانی در روش FVI با اولویت‌بندی مناطق از لحاظ درجه آسیب‌پذیری، روش مناسبی به نظر می‌رسد.

در مجموع، در صورت استفاده از رویکرد ارزیابی آسیب‌پذیری سیلاب در صورت وجود داده، همه مولفه‌های اثرگذار بر عوامل تشکیل و تاب‌آوری و خسارات سیل در نظر گرفته خواهد شد. شاخص آسیب‌پذیری سیل (FVI) با در نظر گرفتن عوامل مرتبط با سیلاب، دیدگاهی منطقی با جزییات مهم در زمینه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری‌های کلان و محلی نسبت به میزان آسیب‌پذیری سیلاب را در یک منطقه فراهم می‌نماید. این شاخص برای هر یک از مولفه‌ها، معیارهایی را در سطح در معرض بودن، حساسیت و تاب‌آوری ارایه می‌دهد که از مفاهیم اصلی در ارزیابی مخاطره سیل می‌باشد. با استفاده از رویکرد مذکور می‌توان در مناطق مختلف، میزان آسیب‌پذیری سیل را محاسبه نمود که مبنای اولویت‌بندی در مدیریت بحران و نیز اقدامات کنترلی در راستای کاهش اثرات مخرب این پدیده است. با توجه به وقوع گسترده سیلاب‌ها در مناطق مختلف کشور، استفاده از این رویکرد می‌تواند زمینه شناسایی مناطق آسیب‌پذیر را فراهم نموده و با اعمال اقدامات مدیریتی و برنامه‌ریزی اصولی در جهت کاهش خسارات و کنترل سیلاب گام برداشت.