مرور سیستماتیک راهکارهای طراحی کالبد کشاورزی شهری درون فضاهای همسایگی

رشد شهرنشینی به مرور موجب تبدیل زمین های سبز و زیر کشت به منطقه های مسکونی شده است؛ که این مسئله از جهت های مختلفی بر حوزه های محیط زیستی و غذایی اثرگذار است. تبدیل هر چه بیشتر زمین های قابل کشت به زمین های مسکونی افزون بر افت کیفیت های محیط زیستی، از امنیت غذایی نیز می کاهد. آلودگی هوا، مدیریت نکردن پسماند ها و درنتیجه آلودگی خاک و آب حاصل از این مسئله است. در این میان کشاورزی شهری به عنوان یکی از پاسخ های قابل بحث به این مسئله ها مطرح شده است. اگرچه پروژه های کشاورزی شهری می توانند در ابعاد مختلفی بر شهر تاثیر بگذارند، اما پروژه های کشاورزی شهری با موانعی مواجه هستند. هر چند در منابع، موانعی چون نبود چاره اندیشی برای حل مسئله مالکیت و تعیین حریم خصوصی و عمومی، آگاهی نداشتن از الزام های کالبدی بنا برای رشد گیاهان، نحوه تامین منابع آبی و نیازهای گیاهان و نبود اطمینان از شرایط ایمن برای کاشت و نگهداری گیاهان عنوان شده است؛ در دسترس نبودن راهکار های طراحی کالبدی برای کشاورزی شهری از موانع اصلی عدم گسترش کشاورزی شهری به شمار می رود. همچنین تاکنون مطالعه ای که در جهت شناخت و طبقه بندی این راهکارهای طراحی کالبد کشاورزی شهری باشد، صورت نگرفته است. در نتیجه این پژوهش در نظر دارد،جهت  تسهیل اجرای کشاورزی شهری، با مرور اسناد مرتبط به راهکارهای طراحی کالبدی کشاورزی شهری دست یابد.

این پژوهش پس از بررسی شاخه های اصلی در زمینه کشاورزی شهری با روش مرور سیستماتیک1 به مطالعه و دسته بندی مقاله ها مرتبط پرداخته است. از ریوس مطالب روش پریزما2 برای مرور ادبیات موضوع کشاورزی شهری در حوزه کالبدی استفاده شده است. مقاله های موردنظر از شش پایگاه اطلاعاتی Web of Science، Springer، IEEE، JSTOR، Science Direct و Magiran استخراج شده اند. کلیدواژه "Urban Agriculture" به عنوان کلیدواژه اصلی و "Design Urban Agriculture" و "Planning Urban Agriculture" به عنوان کلیدواژه ثانویه، استفاده شده اند. در گام اول 1259 مقاله به دست آمد، که با اعمال کلیدواژه های Design Urban Agriculture و Planning Urban Agriculture تعداد منابع به 140 عدد رسید. همچنین چکیده آن ها مطالعه شد، که از این تعداد، تنها 30 منبع دارای راهکارهای طراحی کالبد کشاورزی شهری بودند. در مرحله بعدی با استفاده از پرسشنامه CASP به وسیله 5 تن از متخصصان رشته معماری و 5 تن از متخصصان رشته کشاورزی، به اعتبارسنجی پژوهش های باقی مانده پرداخته شد. از این میان منابعی وارد مرحله تجزیه و تحلیل داده ها شدند که امتیاز آن ها در چک لیست CASP، هفت و یا بالاتر بوده اند. درنتیجه 18 منبع برای ارزیابی انتخاب شدند که از میان آن ها، 10 عنوان به کشاورزی در فضای باز شهری، 7 عنوان به ارتباط کشاورزی و ساختمان و تامین نیازهای کشاورزی شهری و 1 منبع به شرایط منابع طبیعی برای اجرای کشاورزی شهری پرداخته اند.

نتایج و بحث:

نتایج نشان داد اطلاعات مرتبط با حوزه کالبد در بخش های قانونی، فنی، کشاورزی و امنیت قابل دسته بندی هستند. در دسته قانونی، نحوه مشارکت در مشاعات و مالکیت زمین ها و وجود نداشتن قواعد جامع در این حوزه، از موانع اصلی برای اجرای کشاورزی شهری به شمار می رود. شکل بام، ارتفاع ساختمان و جداره های اطراف ساختمان برای نورگیری بهینه و سنجش نیروی باد، مساحت مطلوب برای کشاورزی در دسته فنی از مولفه های تعیین کننده در کشاورزی شهری هستند. در حوزه کشاورزی، میزان و نوع نیازهای گیاهان از جمله نور، آبیاری، خاک، مواد مغذی و غیره برای موفقیت کشاورزی شهری مورد توجه قرار گرفته است. تامین امنیت بام از دیگر دغدغه های طراحان به شمار می رود که مانع رشد کشاورزی شهری می شود. در نظر گرفتن نحوه دسترسی به سایت، چگونگی تامین امنیت و کنترل بر سایت برای جلوگیری از خرابکاری و دزدی از جمله مولفه های بازدارنده توسعه کشاورزی شهری محسوب می شود.

نتایج این پژوهش نشان می دهد، راهکارهای طراحی کالبد کشاورزی شهری در چهار مولفه قانونی، فنی، کشاورزی و امنیت تقسیم می شود. این مولفه ها می تواند به گسترش کشاورزی شهری منجر شود و پیامدهای آن مانند حفظ و افزایش تنوع محیط زیستی، کمک به اشتغال زایی و حل مشکل فقر، افزایش امنیت غذایی، مدیریت پسماندها و استفاده از آن ها در چرخه مصرف کشاورزی شهری، افزایش تعاملات اجتماعی، کاهش آلودگی هوا و مانند آن در شهرها مشاهده شود.