اثبات عقلی و نقلی حیات، علم و تسبیح نطقی موجودات در تمام مراتب هستی با تاکید بر مرتبه ناسوت

از مسایل مهم و جنجال برانگیز هستی شناسی که همواره محل مناقشه و بحث میان متکلمان، فلاسفه و عرفا و حتی پژوهشگران علوم تجربی بوده، مسئله «حیات، شعور، عشق و تسبیح در تمام مراتب وجود» است که تاثیر عمیق و گسترده ای در اندیشه و رفتار آدمی دارد. در این پژوهش که به شیوه توصیفی تحلیلی و بر مبنای معارف و آموزه های قرآن، احادیث، ادعیه و نیز ادله عقلی، برهانی و عرفانی اسلامی انجام شده، نشان می دهیم همه هستی و مراتب آن از جمله مرتبه ناسوتی به قدر استعداد و تعین وجودی خود از حیات، علم و اراده برخوردار بوده و علاوه بر اینکه به زبان استعداد و حال، تسبیح گوی خدا هستند، به صورت قال (نطق) نیز تسبیح و تحمید حقیقی حق تعالی را می کنند که این نکته، مسئله اصلی این مقاله است. محدوده بررسی تسبیح موجودات، فقط موجودات غیرذی شعور، یعنی جمادات، نباتات و حیوانات است که در ظاهر این گونه به نظر می رسد که این سه دسته از موجودات، فاقد علم و ادراک اند و تسبیح قولی برای آنان ممکن نیست. رای برگزیده در این پژوهش به ارادی، آگاهانه و زبانی بودن تسبیح این موجودات (البته به زبان خاص هر موجود) اعتقاد دارد و فهم و نطق که در آیات قرآن و روایات به آن اشاره شده، دلیل بر این مطلب گرفته می شود.