بررسی و اولویت بندی عوامل موثر در تخریب مراتع قشلاقی با استفاده از مدل مفهومی DPSIR (مطالعه موردی شهرستان شاهرود - استان سمنان)

امروزه یکی از مهمترین موضوعات در نظام مدیریت مراتع ایران، عدم وجود تصویری واضح و شفاف از مهمترین مشکلات موجود در آنهاست . هدف از این مطالعه، بررسی جامع ریشه ی مشکلات مراتع قشلاقی از دیدگاه بهره برداران و کارشناسان می باشد. یکی از پرکاربردترین ابزار ارزیابی و تحلیلی مدل مفهومی DPSIR (نیروی محرکه- فشار- وضعیت- اثر-پاسخ) می باشد لذا ابتدا شاخص های موثر بر مراتع قشلاقی توسط کارشناسان و بهره برداران نمره دهی  سپس اولویت بندی شدند و پس از ساماندهی اطلاعات در  مدل به تحلیل اجزای مختلف مولفه های موجود پرداخته  و برای مدیریت بهتر مراتع پاسخ های مناسب به تفکیک اجزای مدل ارایه گردید. نتایج آنالیز پرسشنامه ها نشان داد اولین عامل نیروی محرکه موثر در این مراتع عامل نیاز به اشتغال و غذا می باشد که به طور مستقیم سبب ایجاد عوامل فشاری مانند مشکلات اقتصادی جوامع محلی، افزایش فرسایش و کاهش سطح مراتع می شوند. خدمات اکوسیستمی  که در اثر این شرایط تحت تاثیر قرار می گیرند، خدمات فراهم سازی (تولید علوفه و آب با امتیاز 7/0)، تنظیمی (نگهداشت خاک با  63/0) و فرهنگی (زیبایی منظر با 5/0) می باشند. نیروی محرکه دوم نیاز آبی و تغییر اقلیم است که عمده فشارهای آن نبود قوانینی مشخص برای برداشت آب همچنین عدم توجه به دانش بومی است و اثر آن بر روی خدمات تنظیمی (کیفیت آب) و خدمات فرهنگی (فرصت های آموزشی) است. نیروی محرکه بعدی سکونتگاه های انسانی است که عدم دسترسی به سوخت و توسعه معادن از مهمترین فشارهای آن است این تاثیرات بر روی خدمات تنظیمی (افزایش فرسایش با امتیاز 63/0)، فرهنگی (زیبایی شناسی؛ 32/0) و حمایتی (کاهش تنوع زیستی؛ 53/0) قابل مشاهده است بر این اساس راهکارهای مهم مدیریت مراتع قشلاقی شاهرود آموزش مشاغل جدید و ایجاد معیشت جایگزین است.