تحلیل داستان چهارم هشت بهشت امیرخسرو دهلوی بر اساس نظریه انسان شناسی ابن عربی

در عرفان اسلامی، دیدگاه ابن عربی درباره شناخت انسان و مراتب هستی او جایگاه ویژه ای دارد. از نظر وی به طور کلی هستی و تمام مظاهر آن، تجلی ذات یگانه خداوند هستند؛ بر این اساس، جهان و نفس انسان، نتیجه اشراق عقل فعال اند و نفس مراتبی دارد که با یکدیگر ارتباط طولی دارند؛ یعنی هرکدام از این مراتب، نسبت به مرتبه پایین تر از خود جایگاه بالاتری دارد. بر اساس این دیدگاه، نفس شامل این مدارج است: روح مجرد، نفس ناطقه (عقل نظری و عقل عملی)، نفس حیوانی (روح بخاری) و جسم مادی و در این میان، نفس، برای برقراری ارتباط با بدن، هر بار این مسیر را می پیماید. با تامل در داستان چهارم کتاب هشت بهشت امیرخسرو دهلوی، ژرف ساخت رمزی و نمادین آن آشکار می شود که در این مقاله، آن را با روش توصیفی- تحلیلی بررسی کرده ایم. مطابق نتایج به دست آمده، این داستان با تاثیرپذیری از اندیشه های ابن عربی نوشته شده و در آن، «شاه»، رمزی از نفس ناطقه است که با اشراق روح مجرد به راز هستی پی می برد و آن را به یکی از همسرانش (رمز عقل مستفاد) و وزیر خود (رمز قوه شهوت) می گوید. وزیر از اعتماد او سوءاستفاده می کند و جانشین شاه می شود؛ اما در نهایت شاه با کمک همسر خود، او را شکست می دهد.