تاثیر ورمی کولیت، بنتونیت و زئولیت بر میزان تبخیر و منحنی رطوبتی خاک

کمبود آب به ویژه در مناطق خشک مهم ترین مشکل توسعه کشاورزی است. بنابراین بررسی راهکارهای افزایش بهره-وری آب باید مورد توجه قرار گیرد. ارایه ی راه هایی برای کنترل و کاهش تبخیر از خاک می تواند راهکاری مناسب برای افزایش کارایی مصرف آب باشد. تبخیر از سطح خاک را می توان عمده ترین بخش از اجزای بیلان آب در مناطق خشک دانست که باعث هدر رفت آب می شود، یکی از راه های کنترل و کاهش تبخیر از خاک، استفاده از مواد اصلاح کننده طبیعی خاک می باشد. از این رو این پژوهش با هدف بررسی تاثیر سه اصلاح کننده بنتونیت، ورمی کولیت و زیولیت بر میزان و شدت تبخیر از سطح خاک در یک دوره ی 4 ماهه از تیر تا مهر انجام شد.

 این پژوهش به صورت طرح کاملا تصادفی با 10 تیمار و در سه تکرار در دانشگاه شهرکرد انجام گرفت. تیمارهای مورد بررسی در این پژوهش، شامل 3 نوع اصلاح کننده طبیعی خاک (بنتونیت، ورمی کولیت و زیولیت) و هر کدام در سه نسبت وزنی 5/0، 1 و 2 درصد به همراه یک تیمار شاهد (خاک بدون ماده اصلاح کننده با بافت لوم) می باشند. انتخاب این درصدها بر این مبنا بود که نتایج به دلایل اقتصادی و عملی بودن اجرا، قابل توصیه برای سطوح و اراضی وسیع کشاورزی نیز باشند. در مرحله بعد با اندازه-گیری مقدار آب ورودی و مقدار زه آب خروجی هر گلدان و با استفاده از رابطه بیلان آب مقدار تبخیر اندازه گیری شد. میزان رطوبت نیز با دستگاه رطوبت سنج و در دو عمق 5 و 15 سانتی متری اندازه گیری شد. در نهایت منحنی رطوبتی خاک برای هر تیمار و با استفاده از دستگاه صفحات فشاری، ترسیم و مورد مقایسه قرار گرفت.

 نتایج نشان داد در بین سه ماده مورد بررسی بیشترین میزان کاهش در تبخیر از خاک مربوط به بنتونیت می باشد. دو اصلاح کننده ورمی کولیت و زیولیت نیز تبخیر را بصورت معنی داری نسبت به تیمار شاهد کاهش دادند ولی نسبت به هم تفاوت معنی-داری نشان ندادند. در بین تیمارهای مورد بررسی نیز بیشترین تاثیر کاهشی بر مقدار تبخیر در تیمار 2 درصد بنتونیت مخلوط با خاک و کمترین میزان تاثیر نیز در تیمار زیولیت 5/0 درصد مشاهد شد این تیمار تفاوت معنی داری با شاهد نشان نداد ولی تیمار 2 درصد بنتونیت، 4/6 درصد میزان تبخیر را نسبت به شاهد کاهش داد. نتایج میزان رطوبت خاک در تیمارها برعکس نتایج تبخیر بود، در تیمارهایی که میزان تبخیر کمتر می باشد، میزان رطوبت خاک افزایش یافته است. با توجه به تاثیر معنی دار سه اصلاح کننده مورد بررسی بر میزان رطوبت خاک، منحنی رطوبتی خاک نیز در تیمارهای مورد بررسی نسبت به شاهد دچار تغییر شده است. بیشترین مقدار افزایش رطوبت در مکش معادل FC، در تیمار 2 درصد بنتونیت و معادل 8/4 درصد بیشتر از مقدار رطوبت تیمار شاهد بدست آمد.

استفاده از مواد اصلاحی طبیعی خاک ضمن جلوگیری از آلوده شدن خاک، به اصلاح ساختمان خاک در جهت کاهش تبخیر نیز کمک می کند. با توجه به اینکه از بین سه ماده اصلاحی مورد استفاده در این پژوهش، بیشترین مقدار تاثیر بر کاهش تبخیر و افزایش رطوبت خاک، مربوط به بنتونیت 2 درصد بود، بنابراین می توان این ماده را برای کاهش تبخیر از خاک با بافت لوم توصیه نمود.