کارایی سامانه گوگل ارث انجین (GEE) در ارزیابی تغییرات کاربری اراضی و پیش بینی آن با مدل مارکوف (مطالعه موردی دشت ارومیه)

 کاربری اراضی منعکس‌کننده ویژگی های تعاملی بین انسان و محیط‌ زیست و تشریح نحوه بهره برداری انسان برای یک یا چند هدف بر روی زمین است. کاربری اراضی، معمولا بر اساس استفاده انسان از زمین، با تاکید بر نقش کاربردی زمین در فعالیت های اقتصادی تعریف می شود. نقش کاربری اراضی یکی از فاکتورهای اساسی در مطالعات منابع طبیعی و مدیریت محیط ‌زیست است. اطلاع از تغییرات کاربری اراضی و بررسی علل و عوامل آن ‌ها در یک دوره زمانی می تواند مورد توجه برنامه ریزان و مدیران باشد. استفاده از داده های ماهواره ای به دلیل فراهم ساختن دید وسیع و یکپارچه از یک منطقه، قابلیت تکرارپذیری، دسترسی آسان، دقت بالای اطلاعات به ‌دست ‌آمده و سرعت ‌بالای تجزیه‌ و تحلیل ابزار مناسبی برای تهیه نقشه کاربری اراضی مخصوصا در مناطق جغرافیایی وسیع است. یکی از روش های پرکاربرد استخراج اطلاعات از تصاویر ماهواره ای، طبقه بندی است که به کاربران امکان تولید اطلاعات مختلف را می دهد. برای تفکیک پدیده های موضوعی و استخراج دقیق تر اطلاعات، با توجه به نوع روش طبقه بندی، منطقه موردمطالعه، ویژگی های نقاط تعلیمی نتایج متفاوتی حاصل می شود. سامانه گوگل ارث انجین (GEE)، سیستمی مبتنی بر وب و محاسبات ابری است که توسط شرکت گوگل و به‌منظور ذخیره ‌سازی و تحلیل حجم عظیمی از داده ها در مقیاس پتا بایت (ازجمله تصاویر مختلف ماهواره ای، مدل های رقومی ارتفاعی، داده های اقلیمی، داده های وکتوری)، راه‌ اندازی شده است. سرعت در پردازش و دسترسی به داده های متنوع از مسایل و مشکلات مطالعات مربوط به تغییرات کاربری اراضی است. این مشکلات به لطف سامانه گوگل ارث انجین، برطرف شده است. هدف مقاله حاضر طبقه بندی تصاویر ماهواره ‌ای با استفاده از روش یادگیری ماشین بردار در دو دوره 2000 و 2020 و تهیه نقشه کاربری اراضی این دو دوره در محیط سامانه گوگل ارث انجین است.

در پژوهش حاضر شهر ارومیه به همراه نواحی اطراف آن (دشت ارومیه)، مورد ارزیابی قرارگرفته است. به‌منظور تهیه نقشه های کاربری اراضی و مطالعه تغییرات آن، تصاویر مربوط به سنجنده ETM+ ماهواره لندست 7 برای سال 2000 و سنجنده OLI لندست 8 مربوط به سال 2020 استفاده ‌شده است. از تصاویر مربوط به ماه جون، زمانی که پوشش گیاهی به حداکثر رشد رویشی رسیده است، استفاده گردید. روش های مختلفی برای پایش و اندازه گیری تغییرات پوشش زمین و کاربری اراضی توسعه پیداکرده است. در مقاله حاضر کارایی سامانه گوگل ارث انجین به ‌منظور گردآوری، مدیریت و پردازش داده های سنجش ‌از دور مورد ارزیابی قرار گرفته است تا بتوان سرعت و دقت این سامانه را اثبات و معرفی کرد. جهت تهیه نقشه کاربری اراضی، از روش طبقه ‌بندی ماشین بردار پشتیبان (Support Vector Machine)، استفاده‌ شده است. تفاوت عمده این مقاله با سایر پژوهش ها این است که مدیریت و پردازش تصاویر در سامانه گوگل ارث انجین صورت گرفته است که این امر سبب می شود تا محقق نیازی به نرم ‌افزارهای پرهزینه و سنگین مانند ENVI نداشته باشد و تنها با دسترسی به اینترنت بتواند پردازش های مورد نظر را انجام دهد. با توسعه کد مربوط به طبقه‌ بندی تصاویر با استفاده از روش ماشین بردار پشتیبان، اقدام به طبقه ‌بندی تصاویر سال های 2000 و 2020 شد. شش کلاس کاربری شامل زمین های بایر، اراضی انسان‌ساخت، باغات، کشاورزی آبی، کشاورزی دیم و پهنه های آبی مشخص گردید. پس از طبقه ‌بندی تصاویر ماهواره ای، نتایج کار در گوگل درایو ذخیره و برای تحلیل های بعدی آماده شد. نتایج طبقه ‌بندی وارد محیط نرم‌افزارArcGIS  شد و صحت طبقه‌ بندی با استفاده از نقاط کنترلی به‌ دست ‌آمده از تصاویر گوگل ارث و همچنین داده های مربوط به طرح آمایش سرزمین استان آذربایجان غربی مورد ارزیابی قرار گرفت. در مقاله حاضر علاوه بر تهیه نقشه کاربری اراضی در سامانه گوگل ارث انجین، به پیش‌بینی و مدل سازی کاربری ها برای سال 2040 با استفاده از تخمینگر انتقال مارکوف استفاده شد.

پس از فراخوانی و اعمال طبقه ‌بندی در محیط گوگل ارث انجین با استفاده از روش SVM، نقشه کاربری اراضی برای سال های 2000 و 2020 تهیه شد. نقشه های تهیه ‌شده شامل کاربری های اراضی ساخته‌ شده، پهنه‌ های آبی، باغات، کشاورزی آبی، کشاورزی دیم و زمین های بایر است. مقایسه کاربری های مختلف بین سال های 2000 و 2020 نشان می دهد که تغییرات گسترده‌ ای در آن ‌ها رخ ‌داده است. برخی از این تغییرات افزایشی و برخی کاربری ها، منفی است. زمین های بایر در سال 2020 نسبت به سال 2000، در حدود 10 کیلومتر مربع، اراضی ساخته‌شده (انسان‌ساخت)، 42.62 کیلومترمربع، باغات 67 کیلومترمربع و پهنه های آبی 0.39 کیلومتر مربع افزایش مساحت را نشان می دهد. در مقابل کشاورزی دیم 39.45 و کشاورزی آبی 80 کیلومترمربع از مساحت خود را ازدست‌داده‌اند. دلیل افزایش باغات را می ‌توان در تغییر کاربری های کشاورزی آبی به باغی و همچنین توسعه شهری و ایجاد زیرساخت های انسانی مختلف دانست که در سال های اخیر بسیار مشهود است. بیشترین تغییرات مربوط است به کاربری باغات با روند مثبت که طی آن بسیاری از زمین های کشاورزی آبی تبدیل به اراضی باغی شده اند. همین تغییرات سبب شده تا میزان تولید محصولات باغی شهرستان ارومیه افزایش‌یافته و به یکی از قطب های تولید محصولات باغی به ‌ویژه سیب تبدیل بشود. از طرف دیگر مساحت زمین های انسان‌ساخت تقریبا دو برابر شده است که این امر معمولا در سایر نقاط کشور نیز اتفاق می ‌افتد و امری عادی است. معمولا با افزایش جمعیت شهرها و همچنین روستاها و نیاز به احداث ساختمان های جدید و امکانات زیرساختی مثل کارخانه ‌ها، زمین‌های ورزشی، جاده ها، فضاهای سرگرمی و غیره، کاربری های انسان ‌ساخت افزایش پیداکرده است. طبق نقشه پیش ‌بینی‌شده برای سال 2040 با استفاده از CA-Markov در نرم ‌افزار ادریسی، بیشترین رشد مربوط به کاربری کشاورزی دیم است. پیش ‌بینی می ‌شود طی این دوره مساحت زمین ‌های دیم به 73.40 کیلومترمربع برسد. زمین‌ساخته شده به 90.9 کیلومترمربع افزایش خواهد یافت. در حالی ‌که مقدار آن در سال 2020، 76.38 کیلومترمربع بوده است. از طرف دیگر مساحت باغات از 31.61 کیلومترمربع در سال 2020 به 72.15 کیلومترمربع افزایش خواهد یافت. زمین ‌های کشاورزی آبی نیز با روند افزایشی به 27.38 کیلومترمربع خواهد رسید.

 بررسی‌ ها نشانگر آن است که رشد اراضی ساخته ‌شده در شهر ارومیه و پیرامون آن، متناسب و همسو با سایر کاربری ها نیست و این مسئله منجر به پیشی گرفتن رشد مساحت کاربری اراضی ساخته ‌شده نسبت به سایر کاربری ‌ها شده است و این مسئله باعث ایجاد پدیده گستردگی در شهر ارومیه شده است. از طرف دیگر نتایج نشان می دهد که بررسی و مطالعه کاربری اراضی با استفاده از سری زمانی تصاویر ماهواره ‌ای، صرفه‌جویی در زمان و هزینه است و همان ‌طور که در مقاله اشاره ‌شده است، کاربری های مختلف برای سال ها 2000 و 2020 با استفاده از سامانه گوگل ارث انجین تهیه و تغییرات آن‌ ها مشخص شد.