بررسی تاثیر نقوش تزئینی ساسانی بر تزئینات محراب مسجد جامع ارومیه

مسجد جامع ارومیه معروف به مسجد جمعه (جمعه مسجدی)، در دوره های مختلف شکل گرفته، به گونه ای که هر بخش از آن مربوط به دوره ای خاص می باشد. محراب مسجد در بخش گنبدخانه قرار گرفته و دارای نقوش تزیینی زیادی از انواع هندسی و اسلیمی  است؛ که علاوه بر نمایش ویژگی های هنر گچ بری عصر ایلخانی تاثیرات دوران قبل از خود یعنی سلجوقی و دوران قبل از اسلام به ویژه دوره ساسانی هم درآن دیده می شود. علاوه بر کثرت نقوش تزیینی و ظرافت بکار رفته در این محراب، استفاده از انواع اقلام خطی همچون کوفی، ثلث و رقاع  نیز در تاثیر گذاری آن بر مخاطب اهمیت زیادی دارد. هدف از این پژوهش شناخت آرایه های تزیینی متاثر از نقوش تزیینی وابسته به معماری ساسانی موجود در محراب مسجد جامع ارومیه می باشد. براین اساس این پژوهش در پی پاسخ گویی بدین پرسش هاست: الف- آیا نقشمایه ها وآرایه های بکار رفته در تزیینات محراب مسجد جامع ارومیه متاثر از نقش مایه های دوراه ساسانی است؟ ب- نقش مایه های اقتباس شده از دوره ساسانی در محراب مسجد جامع ارومیه مشتمل بر کدام عناصر است؟ برای پاسخ یه این پرسشها از روش توصیفی-تطبیقی استفاده شده و اطلاعات مورد نیاز به صورت ترکیبی (کتابخانه ای و میدانی) گردآوری شده اند. نتایج  نشان می دهد که آرایه های بکار رفته متاثر از دوره ساسانی است و نقوش گیاهی موجود در گچ بری های دوره ساسانی مانند دهن اژدری و خرطوم فیلی در محراب مسجد به شکل اسلیمی و ختایی و در قالب انواع سراسلیمی ها مانند دهن اژدری و خرطوم فیلی با جزییات زیاد تکامل یافته و در زمینه این نقوش نیز از خطوط ثلث و کوفی نیز استفاده شده است. نقوش هندسی نیز شکل پیچیده تر نقوش هندسی عصر ساسانی را به نمایش می گذارد و از اشکال دایره و مثلث بسیار استفاده شده است.. همچنین نقش هایی مانند گل چندپر یا گلچه با تعداد گلبرگ های متغیر شش تایی، هشت تایی و شانزده تایی در بسیاری موارد با تغییراتی، به نوعی مشابه با همان اشکال و فرم سابق به کار گرفته شده اند. علاوه بر آن استفاده از نقش برگ نخل، طرح قاشقی، گل چندپر و برخی نقوش همچون نقش گل انار به سادگی بسیار در ستون نماهای محراب اجرا شده اند. افزون براین طرح بسیاری از  نقوش گیاهی دوران ساسانی مانند نقش درختان مو، انار، نخل و برگ های کنگر در ترکیب با طرح های اسلیمی در محراب مسجد دیده می شوند.