ارزیابی پایداری شش بوم نظام تولید محصولات زراعی بر اساس تحلیل امرژی و اقتصادی در شهرستان هیرمند

استفاده از رهیافت تحلیل امرژی در ارزیابی پایداری نظام های زراعی، منجر به اعمال مدیریت صحیح در راستای افزایش پایداری تولید در این نظام ها می شود. در این مطالعه، شش نظام تولید محصولات زراعی گندم، پیاز، سیر، رازیانه، زیره سبز و سیاه دانه در سطح شهرستان هیرمند، ایران، با استفاده از شاخص های امرژی و اقتصادی از نظر پایداری اکولوژیکی، ارزیابی شد. به این منظور، 117 مزرعه برای گندم، 47 مزرعه برای پیاز، 32 مزرعه برای سیر، 17 مزرعه برای زیره سبز، 12 مزرعه برای رازیانه و هشت مزرعه برای سیاه دانه انتخاب شد. تعداد نمونه های مورد نیاز با استفاده از روش نیمن تعیین شد. داده های موردنیاز برای این مطالعه شامل ورودی ها و خروجی های محیطی و اقتصادی با استفاده از پرسش نامه و اندازه گیری های میدانی جمع آوری شد. نظام های تولید منطقه هیرمند عموما کم نهاده هستند و با اتکای اندک به نهاده های بازاری مدیریت می شوند. در این پژوهش، ساختار امرژی ورودی و شاخص های امرژی برای نظام های مختلف محاسبه شد. کل انرژی حمایت کننده نظام های تولید گندم، پیاز، سیر، رازیانه، زیره سبز و سیاه دانه شهرستان هیرمند به ترتیب 1016×25/3، 1016×37/3، 1016×36/4، 1016×29/2، 1016×84/1 و 1016×82/1 ام ژول خورشیدی در هکتار بود. جریان های محیطی رایگان به ترتیب 27/74، 85/67، 21/52، 16/56، 92/56 و 49/52 درصد از کل انرژی ورودی نظام های تولید گندم، پیاز، سیر، رازیانه، زیره سبز و سیاه دانه را به خود اختصاص دادند. سهم زیاد نهاده های رایگان داخلی نشان می دهد که غالب مزارع مورد مطالعه، نظام هایی غیر صنعتی هستند که به شیوه سنتی و کم نهاده مدریت می شوند. مقادیر محاسبه شده برای شاخص های پایداری استاندارد و اصلاح شده (ESI و ESI*) نشان داد، پایداری اکولوژیکی نظام تولید رازیانه بیشتر از سایر نظام های مطالعه است. دلیل اصلی پایداری بیشتر این نظام سهم زیاد انرژی ورودی مربوط به نهاده های محیطی رایگان و منابع تجدید پذیر اقتصادی بود. همچنین بالا بودن کسر مبادله امرژی (EER)، پایداری زیست محیطی منتج از تاثیر بازار، مقدار انرژی صرف شده کمتر در تولید هر واحد خروجی و بهره وری بیشتر کل عوامل تولید حاکی از مزیت نسبی بیشتر نظام تولید رازیانه است. در مجموع، ارزیابی های انجام شده بر اساس محاسبه 14 شاخص امرژی و اقتصادی نشان داد که در نظام های زراعی غالب شهرستان هیرمند، توجه به راهکارهای عملی در مدیریت جامع بوم نظام تولیدی به ویژه حفاظت از مواد آلی خاک و جلوگیری از فرسایش خاک می تواند در پایداری اکولوژیکی این نظام ها تاثیر چشمگیری داشته باشد.