بررسی تحلیلی و ساختارشناسی تزیینات در خالصی در موزه آستان قدس رضوی

مسجد بالاسر در مجموعه آستان قدس قرار دارد و یک بنای بجا مانده از دوره ی غزنوی است راه ورودی به این مسجد از همان ابتدا از قسمت غربی (رواق دارالسیاده و در دوره های بعدی از طریق راهرو پشت دیواره شمالی بقعه که راهرو پس پشت خوانده می شود) بوده است. در این مسجد بعد از ساخت این بنا به ورودی اصلی آن اضافه شده است. در خالصی (مسجد بالاسر) یکی از آثار ارزشمند دوره ایلخانی است که در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. این در، در تعمیرات و تجدید بنای حرم مطهر امام رضا(ع) در این دوره، به سفارش «امیرعبدالحی بن امیر طاهر الموسوی» برای مسجد بالاسر، که با یک راهرویی به حرم متصل می شده است، ساخته شده است. این پژوهش سعی دارد ساختار کلی این در را به لحاظ فرمی و نقوش اجرا شده با تکنیک های مختلف موجود بر روی آن را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. همچنین هدف این مقاله دسته بندی نقوش با تکنیک های به کار رفته بر روی آن بوده است. ضرورت این پژوهش در جهت معرفی و شناساندن این اثر فاخر می باشد. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی شیی تاریخی بوده و جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی و میدانی صورت گرفته است و همچنین به صورت دستی و با استفاده از نرم افزار کورل و فتوشاب به تجزیه و تحلیل نقوش پرداخته شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که اکثر تزیینات و موتیف ها با تکنیک منبت کاری محدب که در دوره ایلخانی رواج گسترده ای داشته است، به انجام رسیده اند و بخش هایی نیز منبت آن ها به صورت تخت انجام گرفته است طرح-های اسلیمی به شکل ترنج و سرترنج و اسپرال های دهان اژدری در پس زمینه ی آن به روش مشبک منبت محدب اجرا شده است. همچنین برخی از حاشیه های باریک با گرهی در هم بافته از گل سه پر و شاخ و برگ، دور قاب های پیشانی را در بر گرفته است روی دماغه و چهارچوب در را کنده کاری با گره های مختلف پوشانده است. تکنیک جووک که در این دوره با ذیل خاتم شناخته می شده به علت سختی کار و همچنین نوع متریال مورد استفاده این تکنیک، به ندرت و عمدتا در آلت های کوچک تر مثل ترنج، ترقه و... اجرا می شده  است و نکته جالب توجه این که گره طبل پیچیده در کادر بالایی کتیبه در، در برخی آثار به جا مانده از دوره ایلخانی نیز دیده شده است.مسجد بالاسر در مجموعه آستان قدس قرار دارد و یک بنای بجا مانده از دورهی غزنوی است راه ورودی به این مسجد از همان ابتدا از قسمت غربی (رواق دارالسیاده و در دوره های بعدی از طریق راهرو پشت دیواره شمالی بقعه که راهرو پس پشت خوانده میشود) بوده است. در این مسجد بعد از ساخت این بنا به ورودی اصلی آن اضافه شده است. در خالصی (مسجد بالاسر) یکی از آثار ارزشمند دوره ایلخانی است که در موزه آستان قدس رضوی نگهداری میشود. این در، در تعمیرات و تجدید بنای حرم مطهر امام رضا(ع) در این دوره، به سفارش «امیرعبدالحی بن امیر طاهر الموسوی» برای مسجد بالاسر، که با یک راهرویی به حرم متصل میشده است، ساخته شده است. این پژوهش سعی دارد ساختار کلی این در را به لحاظ فرمی و نقوش اجرا شده با تکنیکهای مختلف موجود بر روی آن را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. همچنین هدف این مقاله دسته بندی نقوش با تکنیکهای به کار رفته بر روی آن بوده است. ضرورت این پژوهش در جهت معرفی و شناساندن این اثر فاخر میباشد. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی شیی تاریخی بوده و جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی و میدانی صورت گرفته است و همچنین به صورت دستی و با استفاده از نرم افزار کورل و فتوشاب به تجزیه و تحلیل نقوش پرداخته شده است. نتایج حاصل نشان میدهد که اکثر تزیینات و موتیفها با تکنیک منبت کاری محدب که در دوره ایلخانی رواج گستردهای داشته است، به انجام رسیدهاند و بخشهایی نیز منبت آنها به صورت تخت انجام گرفته است طرح-های اسلیمی به شکل ترنج و سرترنج و اسپرالهای دهان اژدری در پس زمینهی آن به روش مشبک منبت محدب اجرا شده است. همچنین برخی از حاشیه های باریک با گرهی در هم بافته از گل سه پر و شاخ و برگ، دور قابهای پیشانی را در بر گرفته است روی دماغه و چهارچوب در را کنده کاری با گره های مختلف پوشانده است. تکنیک جووک که در این دوره با ذیل خاتم شناخته میشده به علت سختی کار و همچنین نوع متریال مورد استفاده این تکنیک، به ندرت و عمدتا در آلتهای کوچکتر مثل ترنج، ترقه و... اجرا میشده است و نکته جالب توجه این که گره طبل پیچیده در کادر بالایی کتیبه در، در برخی آثار به جا مانده از دوره ایلخانی نیز دیده شده است.