بررسی مقایسه ای حسن ظن در متون دینی با خوش بینی در روان شناسی با تاکید بر صحیفه سجادیه

روان‌شناسی مثبت‌نگر از شاخه‌های مهم روان‌شناسی است که در آن به جنبه‌های مثبت روانی انسان مانند بهباشی، شادکامی و تجربه‌های غرقگی پرداخته می‌شود. خوش‌بینی نیز از این دسته است و بسیاری از پژوهش‌هایی که درباره خوش‌بینی انجام گرفته است نشان می‌دهد که افراد خوش‌بین در متغیرهای روان‌شناختی وضعیت بهتری نسبت به دیگران دارند که این خود شاخصی از سلامت روان‌شناختی است. شاید بتوان گفت نزدیک‌ترین مفهوم متناظر با خوش‌بینی در متون دینی «حسن ظن» است که معنای لغوی آن «خوش‌گمانی» است. هدف از این پژوهش بررسی حسن ظن به‌عنوان شاخص سلامت روان‌شناختی از منظر صحیفه سجادیه و تبیین تفاوت آن با خوش‌بینی بود.

مطالعه حاضر پژوهشی تحلیلی -تفسیری از نوع مطالعات کتابخانه‌ای است که با مراجعه به آیات قرآن و روایات دیگر معصومان با تاکید بر صحیفه سجادیه و بررسی تطبیقی آن با یافته های روان شناسی صورت گرفته است.

حسن ظن در صحیفه سجادیه مفهومی پربسامد است. برخلاف خوش بینی در روان‌شناسی که در دو حوزه فردی و انسان‌ها نسبت به یکدیگر مفهوم می‌یابد، حسن ظن در صحیفه سجادیه در دو حوزه خدا و انسان‌ها مد نظر قرار می گیرد.

مهم‌ترین وجوه نوآوری این پژوهش بررسی مفهوم حسن ظن در تمامی دعاهای صحیفه سجادیه و نیز استفاده تحلیلی از آیات قرآن و روایات جهت نشان‌دادن تاثیر حسن ظن بر سلامت روان‌شناختی بود. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که حسن ظن به خداوند و انسان‌ها می‌تواند موجب ایجاد آرامش روحی، کاهش غم و اندوه و ارتباط بهتر با دیگران شود. این ویژگی‌ها به نوبه خود سلامت روان‌شناختی را در پی دارد. با وجود برخی اشتراکات، دو مفهوم حسن ظن و خوش‌بینی تفاوت‌هایی نیز دارند. تفاوت عمده این است که در منابع دینی تاکید می‌شود که باید به‌طور کامل به خداوند حسن ظن داشت؛ درحالی‌که چنین نگاهی در روان‌شناسی درباره خوش‌بینی علمی نیست. درمجموع، با عنایت به تفاوت‌هایی که بین این دو مفهوم وجود دارد، می‌توان گفت مفهوم حسن ظن گستره و عمق فزون‌تری در مقایسه با خوش‌بینی دارد.