کانی شناسی و زمین شیمی عناصر جزئی ذخیره کائولن رود معجن، شمال غرب تربت حیدریه، شمال شرق ایران

ذخیره کایولن رود معجن در 35 کیلومتری شمال غرب شهر تربت حیدریه، استان خراسان رضوی، در زیرپهنه قطعه کویر بزرگ واقع است. شواهد صحرایی و نتایج آزمایشگاهی نشان می دهند که این ذخیره از نظر زایشی در ارتباط با دگرسانی سنگ های آندزیت بازالتی (ایوسن پیشین) است. نمونه ها با روش های تجزیه ای مختلف پراش پرتوی ایکس (XRD)، طیف سنجی پراکندگی انرژی پرتوی x (EDS)، میکروسکوپی الکترونی روبشی اثر میدانی (FE-SEM)، گرماسنجی تفاضلی (DTA) و گرما وزن سنجی TGA))  بررسی شدند. بر اساس نتایج، کایولینیت، ایلیت، هالویزیت، کوارتز، آلونیت و مسکوویت فازهای کانیایی اصلی و  هماتیت، پیریت، روتیل، گالن، باریت، کلسیت، بیوتیت، آپاتیت، تیتانومگنتیت و تیتان اوژیت فازهای کانیایی فرعی در این ذخیره هستند. محاسبات تعادل جرم عناصر با فرض Al به عنوان عنصر شاخص کم تحرک آشکار می کنند که گسترش فرآیند کایولینیتی شدن سنگ های آندزیت بازالتی در رود معجن با غنی شدگی Pb، تهی شدگی عناصری مانند Cs، Rb، Cu، Zn و Sr و شستشو و تثبیت عناصری چون Hf، Ba، Zr، V، Th، Ta، Nb، Ga، Cr،Co  و Ni همراه بوده است. در بین لانتانیدها، فقطCe  کاهش جرم را تجربه کرده است و بقیه عناصر هر دو رفتار افزایشی و کاهشی را طی فرآیندهای کایولینیتی شدن به نمایش می گذارند. الگوی توزیع عناصر خاکی نادر بهنجارشده به کندریت نشان از جدایش و غنی شدگی عناصر خاکی نادر سبک (LREE) نسبت به عناصر خاکی نادر سنگین (HREE) دارد. نتایج به دست آمده آشکار می کنند که رفتار عناصر جزیی طی تشکیل ذخیره کایولن رود معجن وابسته به عواملی چون تغییر دما، شیمی سیال کانی ساز، اختلاف در شدت دگرسانی، جذب سطحی، روبش، کنترل کانیایی و فراوانی یون های کمپلکس ساز بوده است. ضرایب همبستگی بین عناصر نشان از نقش کانی های رسی، فسفات های ثانویه، روتیل، اکسیدهای منگنز، مسکوویت و ایلیت در توزیع و تثبیت لانتانیدها دارد. رخداد بی هنجاری منفی Eu و Ce در نمونه های کایولن به ترتیب بیانگر دگرسانی کانی های پلاژیوکلاز موجود در سنگ اولیه آندزیت بازالتی توسط سیال های دما بالا و کاهش فوگاسیته اکسیژن طی گسترش ذخیره کایولن رود معجن است.