«احتیاط در دماء»: مبنایی برگرفته از شرع و عقل

حساسیت بالای مساله حیات و سلامت جسمانی به گونه ای است که عقل مستقلا بر ضرورت احتیاط در اقداماتی که می تواند به آن آسیب بزند حکم می نماید و سیره مستمر عقلاء بر این حکم صحه نهاده است. روح حاکم بر شریعت اسلامی نیز هم سو با عقل بر رعایت احتیاط در دماء در واکنش کیفری در برابر بزهکاران اهتمام ویژه دارد. همین مبنا موجب شده است تا فقها در ابواب فقه جزایی با اعمال مبنای احتیاط رویکردی حداقلی را در تجویز احکام علیه تمامیت جسمانی اتخاذ نمایند.در نوشتار حاضر تلاش شده است با روشی توصیفی تحلیلی جایگاه مبنای «احتیاط در دماء» در فقه امامیه مورد بررسی قرار گیرد. یافته های پژوهش نشان از آن دارد مبنای مورد بحث، نه قاعده ای فقهی مبتنی بر مجرد نص، و نه اصلی عملیه مستظهر بر صرف حکم عقل است بلکه ریشه ی آن را باید در مذاق شریعت جست که عقل و نص هر دو بر درستی آن دلالت دارند. این مبنا هم نسبت به مجازات های علیه نفس و هم مادون نفس جریان دارد، و دارای دو کارکرد ایجابی و سلبی در قلمروی کیفری می باشد.