نقدی بر ماهیت میترائیسم معبد مراغه

مطالعات صورت گرفته پیرامون معماری صخره ای بنای موسوم به «معبد مراغه» هرچند منجر به تایید کارکردهای آیینی مذهبی آن بوده است؛ با این حال، کنجکاوی های صورت گرفته در زمینه هویت معماری و انتساب آن به آیین های کهن ایرانی از جمله مهرپرستی، بدون ابراز استدلال های علمی، ساختار کلی این مجموعه مذهبی را با ابهامات جدی مواجه ساخته است. تحقیق پیش رو بر آن است تا با استفاده از راهبرد تحلیلی-تطبیقی ضمن رد نظریه مهرپرستی در آن، با بازبینی سابقه حضور ایلخانان در آذربایجان و توصیفات فضل الله همدانی مبنی بر علاقه آنان به ایجاد معابد در شهرهای خوی، تبریز و مراغه، همچنین تطبیق فضایی معبد مراغه با نمونه غار-معبد های پراکنده در حوزه فرهنگی شرق دور، راهگشای افق های نوینی در رابطه با این مجموعه معماری دست کند در ایران باشد. مطابق نتایج به دست آمده نه تنها هیچ یک از ملزومات معماری معابد مهرپرستی موجود در ایران و خارج از مرزهای آن از جمله رواق های جانبی و محراب در معماری صخره ای مراغه وجود ندارد، بلکه ترکیب فضایی تالار مستطیل شکل مرکزی منتهی به اتاق مقدس و حجره های پیرامونی آن بازگشتی ارادی به معماری مذهبی دوره ایلخانی است.