آیکونوگرافی نقوش حیوانی مهرهای مغان دوران ساسانی

تاکنون درباره روحانیان، سلسله مراتب، نقش و جایگاه آن ها در دوران ساسانی پژوهش های بسیاری صورت گرفته و از رهگذر این پژوهش ها اطلاعات معتنابه اگرنه زیادی در دست است. عمده این آگاهی ها از شواهد متنی اعم از کتیبه ها و کتاب های دینی و غیردینی به دست آمده است. تنها شواهد باستان شناختی مربوط به این قشر مهم از جامعه این دوره مهرها، اثر مهرها و نیز نقش برجسته های کرتیر هستند. نقش های کرتیر به دلیل غلبه وجه فردی آن ها کمک چندانی به درک ما از نقش و جایگاه این طبقه در دوران ساسانی نمی کنند، اما گروه دوم یعنی مهرها و اثر مهرهای کشف شده متعلق به دوره ساسانی منبعی دست اول برای مطالعه این قشر مهم و تاثیرگذار به شمار می روند. با این که بسیاری از این مهرها به ویژه مهرهای کشف شده در تخت سلیمان از سوی پژوهشگران به عنوان مهرهای مغان معرفی و پذیرفته شده اند اما تنها بخش اندکی از آن ها بر اساس کتیبه به این قشر تعلق دارند. به این معنی که تنها بخش اندکی از آن ها مشخصا عبارت مغ یا موبد روی آن ها نوشته شده است. در پژوهش حاضر نیز همین مهرها مورد مطالعه قرار گرفته اند و در واقع از میان تمام مهرهای منتسب به مغان گزیده شده اند. نقوش روی این مهرها بسیار متنوع اند و تقریبا شامل تمام نقش مایه های روی مهرهای دوره ساسانی اعم از انسانی، حیوانی، گیاهی، نمادین و مونوگرام می شوند. این پژوهش با رویکرد آیکونوگرافی، تنها به نقوش حیوانی ترسیم شده بر این مهرها پرداخته است. به این منظور پس از گردآوری نقوش مورد نظر از گزارش های متعدد که عموما به صورت کاتالوگ و در معرفی مهرها هستند و ارایه توصیف مختصری به تحلیل آن ها بر اساس متون زرتشتی پرداخته شد. این مقاله به این نتیجه کلی رسیده است که در مهرنگاری، نقوش انحصاری و ویژه مغان وجود ندارد و این قشر پیرو همان سلیقه و ذایقه و زیبایی شناسی عمومی بوده اند.